Samoa tijd

Ook op een zorgvuldig voorbereide reis gaan dingen mis. Ineens hebben we een dag extra. Een grappig foutje in de reisplanning. We vertrekken vrijdagavond uit Samoa en komen om middernacht aan op Hawaii. De middernacht van donderdag op vrijdag wel te verstaan. Op een en dezelfde datum drink ik 's-ochtends zowel koffie in Apia als in Honolulu, 6000 kilometer verderop. 

In de geografie zijn grenzen belangrijke dingen. Ze zijn nodig om te benoemen waar je bent. Om hier van daar te onderscheiden moet je een lijn trekken. Om gebieden heen, een huis, straat, stad of land.
De leukste exemplaren zijn grenzen waar je letterlijk aan weerszijden kunt staan. Zoals de nulmeridiaan in Greenwich bij Londen. Ik herinner me hoe grappig ik het vond met een been op oosterlengte te staan en het andere op westerlengte. Tot voor kort had ik de 180 graden meridiaan nooit gepasseerd. Nu in twee weken tijd drie keer. Met het vliegtuig van Nieuw Zeeland naar Tonga over de 180 graden meridiaan, terug over die lijn naar Fiji en de meridiaan nog een keer over naar Samoa. 

Wat moeten de vroegere ontdekkingsreizigers de kunst van het navigeren ongelooflijk goed verstaan hebben. Ik lees over de familie van Jacob Roggeveen, de ontdekker van de Samoa eilanden in 1722. Deze familie was geschoold in geografie, navigatie en astronomie. Dat helpt als je wilt ontdekken en overleven in onmetelijke oceanen. 

Op de 180 graden meridiaan ligt ook ongeveer de datumgrens. Daar komt de klok om de hoek kijken. Want behalve om gebieden trekken we ook grenzen om de tijd. De aarde draait in 24 uur om haar as. In grove getallen: onze planeet heeft een omtrek van 40.000 kilometer, wat betekent dat ruwweg elke 1600 kilometer naar het oosten het een uur later is. Na 24 sprongen van 1600 kilometer zijn we de aarde en de 24 uur rond. Als we dan opnieuw  stappen naar het oosten zetten kan de tijd niet oneindig uren vooruit blijven gaan. Dus begint de teller opnieuw en zetten we de datum een dag terug. In Jules Verne's "De wereld rond in 80 dagen" is de datumgrens de reddende engel: de hoofdpersoon Phileas Fogg denkt dat hij net te laat terug is in Londen van zijn reis rond de wereld vol tegenslagen. Tot hij net op tijd ontdekt dat het daar een dag vroeger is dan hij dacht. 

Een keer per jaar is de internationale datumgrens heel populair: op 31 december. Hier op Samoa kun je als een van de eersten het nieuwe jaar ingaan. Tegenwoordig ligt Samoa ten westen van die datumgrens, maar dat was niet altijd zo. Om politieke of economische redenen is hier en daar rond de 180 graden meridiaan geschoven met de datum. Daarom is die grens geen rechte lijn, maar verspringt het oostelijk en westelijk van de meridiaan. Soms heel ver zoals in Kiribati, een land dat eilanden heeft op de 150 graden meridiaan. Daar is het toch een dag later dan op het vlakbij gelegen Hawaii. 

Aan het eind van de negentiende eeuw stapte Samoa van west over naar oost van de datumgrens. Amerikaanse handelaren wisten koning Laupepu zover te krijgen dat hij de Amerikaanse datum ging voeren. Op 4 juli 1892 werd de Amerikaanse Independence Day hier een dag herhaald. Ruim 100 jaar later is de economische oriëntatie van Samoa veel meer op Nieuw Zeeland en Australië gericht. In 2011 werd daarom de stap teruggezet naar de westkant van de datumgrens. In dat jaar werd 30 december overgeslagen. Het vlakbij gelegen Amerikaans Samoa bleef de Amerikaanse datum voeren. Dwars door de eilandengroep loopt nu een heel harde grens. Een ander land, een andere datum. 

De keuze van Samoa om haar economische band met Nieuw Zeeland te verstevigen werd grondig doorgevoerd. Tegelijkertijd met de stap over de datumgrens ging men ook aan de andere kant van de weg rijden. Van rechts naar links. Om problemen in het verkeer te voorkomen sloten de cafe's de avond voor de overgang om tien. En ach, dat beviel helemaal niet slecht. De vroege sluitingstijd is sindsdien gebleven.

Zo verliep de overgang naar een nieuwe datum op Samoa vrijwel probleemloos. Alleen een paar orthodox christelijke kerken zaten met een dilemma. De zevende dag adventisten, waar ongeveer tien procent van de gelovigen toe behoort, vieren van oudsher de sabbat op zaterdag. In het zeer religieuze Samoa, waar in elk dorp wel een grote kerk staat, was dit wel een dingetje. Het werd praktisch opgelost door te switchen van zaterdag naar zondag, waardoor feitelijk de sabbat nog op dezelfde dag werd gevierd. Zoals dat in de wereld van religies gaat was ook daar weer een uitzondering op: een kleine groep zevende dag Adventisten behield toch de zaterdag als heilige dag. 

Wat zal ik eens doen met een dag extra? Lekker niks. De dag heerlijk verspillen in luiheid, in de overtuiging dat dat prima is. Het is immers geen verloren dag.