Vergezicht

Waarom is noord wel rijk en zuid niet? Over die tegenstelling in de wereld zijn heel veel zinnige en onzinnige dingen gezegd. Ik ben in Colombia en vraag me af hoe dat zit tussen Noord en Zuid-Amerika. 

De Verenigde Staten van Amerika als sterke federale natie tegenover een veelheid aan landen en landjes in het zuidelijk deel van het continent.  Niet dat geen enkel persoon in Zuid-Amerika hetzelfde wilde als bij de noorderburen. Als ik zijn naam noem gaat er vas een lampje bij je branden: Simon Bolivar.  Zijn ideeen en de mislukking ervan hebben me altijd al gefascineerd.

Nu, in Bogota, de hoofdstad van Colombia ben ik op de goede plek om dat verhaal eens uit te pluizen. Een verhaal dat niet alleen over geschiedenis en politiek gaat, maar vooral ook over geografie.    

In Bogota kun je niet om Bolivar heen. Dat begint al bij het enorme plein in het centrum van de stad: het draagt zijn naam. Hier staan Bogota’s belangrijkste gebouwen zoals dat van het parlement en de grote Cathedral Primada de Colombia. Midden op dat centrale plein staat een standbeeld van ‘El Libertador’, zoals hij ook wordt genoemd. 

Bolivar werd vlak voor de Franse revolutie geboren. Zoon van een welvarende familie uit Venezuela. Hij koos een carrière als militair en vocht voor de bevrijding van de Spaanse koloniën in Zuid-Amerika. Tijdens een tweetal reizen door Europa deed hij inspiratie op voor de onafhankelijkheid van zijn vaderland. En meer dan dat: van heel Zuid-Amerika. 

Die ambitie bereikte hij niet zonder slag of stoot, maar na de zoveelste invasie wist hij Venezuela en later Colombia met zijn legers te bevrijden van de Spaanse overheerser. In 1819 was het zover: de republiek Gran Colombia werd uitgeroepen. Het omvatte het huidige Venezuela, Colombia, Ecuador en Panama. Met Bogota als hoofdstad. 

Dit had een succesnummer moeten zijn. De Amerikaanse president Quincy Adams was een fan van de nieuwe staat, in welke hij een krachtige bondgenoot van de VS zag. 

Maar voor de Europese vorsten ging het allemaal te snel. Gedoe over de grenzen van hè nieuwe land, überhaupt gedoe over wenselijkheid van onafhankelijke koloniën. En of dat nog niet genoeg was, maakte interne verdeeldheid over een decentraal danwel een gecentraliseerd bestuur van Gran Colombia de boel nog erger. 

Bolivar wist dit maar stelde de bevrijding van alle Spaanse koloniën boven het interne gedoe. In 1824 koos Peru hem als president en een jaar later werd het nieuwe land ‘República de Bolívar’ (Bolivia) naar hem genoemd. 

In de tuin van zijn voormalige woonhuis in Bogota vind je een standbeeld van hem omringt door de vlaggen van de landen onder zijn presidentschap. Een mooi beeld van Bolivar op het toppunt van zijn macht. 

En hoewel hij geen fan schijnt te zijn geweest van de cultus rond zijn Franse collega Napoleon, toonde hij wel trekjes van een absolute militaire leider. In datzelfde voormalige woonhuis in Bogota hangt een portret waar hij als een soort Napoleon wordt afgebeeld. In het Nationaal Museum van Colombia vind je in een vitrine de lauwerkrans die hij droeg.

Tegen de tijd dat Bolivar klaar was met zijn veroveringen was de interne strijd in Gran Colombia over macht en visie op besturen al zover gevorderd dat er eigenlijk geen weg meer terug was. Bolivar deed nog een wanhopige poging de boel te redden door werkelijk alle macht naar zich toe te trekken, maar het mocht niet meer baten. 

De ‘bevrijder’ zag zijn droom in duigen vallen. Teleurgesteld trad hij af in 1830 met de fameuze uitspraak: ”ik heb geploegd in de zee en gezaaid in de wind.”

Venezuela, Ecuador en Panama werden onafhankelijke staten. De rest van Colombia is nu het land dat we nu nog onder dezelfde naam  kennen. Wie de latere geschiedenis van Colombia een beetje heeft gevolgd  weet dat er heel wat bloedige guerillastrijd is gevoerd die de boel nog verder uiteen had kunnen doen vallen. Die tijd lijkt gelukkig voorbij. 

Maar hoe had het ook anders kunnen gaan? Kijk eens wat voor enorm gebied Bolivar in zo’n korte tijd probeerde te verenigen. Vergelijk dat eens met het oppervlak van de Verenigde Staten. Sterker nog, daar begon de bouw aan een grote federale staat met ‘slechts’ de bevrijding van de New Engeland staten. 

De infrastructuur tussen de delen van het rijk dat Bolivar aan het stichten was, was ronduit beroerd. Lastige communicatie, weinig onderlinge verbondenheid. Probeer dat allemaal maar eens in zo’n korte tijd aaneen te smeden, wetend dat binnen- en buitenland op zijn minst niet vierkant achter je staan. De geografie zat simpelweg niet mee.

Je kunt discussiëren over de aanpak en strategie van Bolivar. Over zijn autocratie en meedogenloosheid. Hij was wel de grondlegger van een onafhankelijk Colombia en nog wat staten in die regio. En dat is men hier niet vergeten. Je vind zijn naam en afbeelding overal. 

In Europa was niet iedereen tegenstander van Bolivar ambities. We kennen een koning die juist enorm gegrepen was door ‘El libertador’: onze eigen Willem I, Bolivar’s tijdgenoot. 

Willem I had meerdere redenen om de achter de idealen van Bolivar te staan: hij was zelf sinds 1815 ook koning van een gloednieuwe staat die Nederland, België en Luxemburg omvatte. En hij zag grote economische kansen in de relatie met Gran Colombia. Via zijn hub in het caribisch gebied: de kolonie Curacao.  Die lag immers vlak voor de kust van Gran Colombia. In 2015 verscheen een interessant boek van Sytze van der Veen waarin de gebeurtenissen in beide jonge staten worden beschreven en vergeleken. 

Curacao was niet alleen belangrijk voor Willem I: het was ook een belangrijk steunpunt voor Bolivar in die tijd. Hier kon hij naar toe vluchten wanneer nodig tijdens zijn bevrijdingsoorlog zijn toevlucht zoeken. De Curaçaose zakenman Louis Brion was een van zijn medestanders. Hij hielp Bolivar aan onderdak, kapitaal en vocht mee. Brion schopte het tot admiraal in de marine van Groot Colombia. Natuurlijk kon de hulp vanaf Curacao aan Bolivar niet zonder de oogluikende toestemming van Nederland. Thuis in Europa werd diplomatiek gemanoeuvreerd in de richting van het koloniale moederland Spanje, dat een aanhoudende stroom protesten over deze gang van zaken uitte. 

Willem I moest voorzichtig te werk gaan: zijn nieuwe koninkrijk en zijn koningsschap had hij te danken aaan de Europese grootmachten. Dus te hard van de trom slaan hoe geweldig hij Bolivar en Gran Colombia vond was riskant.

Maar in 1826 durfde Nederland het toch aan: het installeren van een heuse consul-generaal in Gran Colombia. De eer was aan Joseph de Stuers, een doorwinterde diplomaaat uit de Nederlandse adel. Lang zou zijn avontuur in Bogota niet duren: amper een jaar op zijn post kreeg hij tijdens een gala-avond ruzie met de adjudant van Bolivar. De Stuers, die bekend stond om zijn stijfkoppigheid daagde zijn opponent uit voor een duel. Ondanks de slechtziendheid van de adjudant werd de Nederlandse diplomaat omver geknald. Een schandelijke dood, want duels waren verboden. De pastoor van de Capilla del Sagrario, de kerk naast de grote kathedraal was bereid de diplomaat heimelijk te begraven.

Niet lang na deze gebeurtenis werden ook de ambities die Willem I had met Gran Colombia ten grave gedragen. Want niet alleen viel de Zuid-Amerikaanse  staat al snel uiteen, Willem I kreeg zijn handen vol aan eigen binnenlands gedoe: de afscheiding van België.  

Bolivar zag terecht de voordelen van een grote federale staat. Zijn lichtend voorbeeld de Verenigde Staten zijn nu, tweehonderd jaar later de grootste economie ter wereld. Tel je de huidige economieën van de voormalige landen van Gran Colombia bij elkaar op, en voeg je daar zelfs Peru en Bolivia bij, zit je nog maar aan een bruto nationaal product van een-twintigste deel van de grote broer in het noorden. Dat is vergelijkbaar met het BNP van Nederland. Bolivar en zijn grote fan Willem I hadden vast op meer gerekend. 

Maar niet getreurd: ons land heeft uiteindelijk toch een grote economische gemeenschap gekregen, de EU. Daar zou Willem I misschien wel tevreden over zijn geweest. En ook in Zuid-Amerika zijn economische samenwerkingsverbanden ontstaan. MERCOSUL, UNASUR, PROSUR. Het is een komen en gaan van unies en fora en van deelnemende leden. Teveel onderlinge conflicten staan effectieve samenwerking nog in de weg. Hoe dan ook worden stappen gezet in de richting van Bolivar’s ideaal. Dus Simon, ook al wil het grote succes van al die initiatieven nog niet enorm vlotten, waarschijnlijk heb je meer teweeggebracht dan slechts in de zee ploegen. Je hebt ook een zaadje op land gezaaid.