Drie terpen

Laten we er maar aan wennen. Dat we delen van ons land terug gaan geven aan de zee. En eerlijk is eerlijk, we hebben het eerder allemaal van hem afgepakt. Het aangewonnen land omdijkt, drooggepompt, bewerkt en bebouwd. Tien procent van Nederland is zo gemaakt. Een paar jaar geleden bezocht ik het laatste landaanwinningsproject van ons land: de Markerwadden.

Vanaf nu zijn we op de weg terug. De kaart van landaanwinningen sinds 1300 is een mooie indicator waar het zich logischerwijs gaat voltrekken. Zeeland, Holland, Flevoland en wat stukken in het Noorden terug onder de golven. Het kan zomaar gaan gebeuren. 

Er gaat niets boven Leeuwarden, kon je ooit zeggen. Ik sta voor een vitrine in het Fries museum met de resten van een houten kano uit de Romeinse tijd. Gevonden in het centrum van de stad. Juist: Leeuwarden lag ooit aan een zeearm. De Middelzee, een brede geul die uitmondde in de Noordzee. 

Wie voor de beroemdste kerk van de stad staat, de Oldehove bekend om haar scheve toren, staat op wat ooit een hoekpunt van de stad was die uitstak in zee. Een oplettend iemand zal het reliëf op deze plek niet ontgaan. Achter de kerk ligt de boel een stuk lager. 

Sta je beneden aan de stadsgracht, die verderop samenvloeit met de Dokkumer Ee, dan sta je dus feitelijk in wat ooit de Middelzee was. 

Leeuwarden ontstond door het aaneenrijgen van drie terpen. En het droogmaken van het water ertussen. Dat verklaart ook de naam van de stad. Geen wilde dieren hier, Leeuw staat voor luwte en een Ward is een terp.  

Gedichten in het plaveisel in de stad herinneren aan het ontstaan van de stad op die Trije terpen. 

Oldehove lag op een van de terpen, de rest van de binnenstad op de andere twee. Loop je over de Eewal, hartje centrum, dan sta je waar 1000 jaar geleden het riviertje de Ee tussen twee terpen doorliep. Nu snapt de bezoeker waarom deze straat zo breed is. 

Maar wie de artist impression van die beginnende nederzetting in het diepe verleden naast het werkelijke stadsbeeld van nu legt, kan zich bijna niet voorstellen op dezelfde plek te zijn. De Grote Hoogstraat was ooit een zandpad tussen twee rijtjes hutten door. 

In het handboek der Aardrijkskunde van R.Schuiling uit 1915 vind ik een mooie kaart van de voormalige Middelzee. En wie er vervolgens het Actuele Hoogtebestand van Nederland bij haalt ziet dat de sporen van die zee nog altijd haarscherp in het landschap te vinden zijn. 

Om die zee buiten de stad te houden deed men wat logisch was: dijken bouwen. En ook die zijn nog prima te lokaliseren. Wandel maar naar de Wirdumerdijk. Die heet niet voor niets zo. Je wandelt nu door een winkelstraat, ooit was het een zeedijk. 

Nu je toch op dit soort dingen let zullen de omhoog en omlaag glooiende straten in het centrum van de stad je opvallen.  Zo ga je van voormalige terp naar terp. 

Typisch Fries, die dingen. Deze woonvorm viel de Romeinen tweeduizend jaar geleden al op. "Daar woont dat ongelukkige volkje op kunstmatige heuvels. Daar huizen zij als op schepen wanneer het land in de omgeving ondergelopen is", schreef de Romeins schrijver Gaius Plinius in de eerste eeuw na Christus. 

Wat een maf idee vonden ze dat. En nu, tweeduizend jaar later halen we het weer uit de kast. Wonen op terpen als oplossing voor de stijgende zeespiegel. Interessante gedachte: dan hebben we over tweehonderd jaar niet een, maar weer drie Leeuwardens terug.