Nu we toch het slavernijverleden herdenken.....(2)

Weet je wat een lorrendraaier is? Een oplichter, een smokkelaar. Thuis heb ik in mijn kaartenverzameling een achttiende-eeuws exemplaar van de toenmalige Franse handelspost Portendic. Dat is in Mauritanië. Voor de kust is een rij schepen ingetekend: lorrendraaiers. Uit ons land waren het vooral Zeeuwen die illegaal met hun schepen (lorrendraaiers) de kusten van West-Afrika  afstroopten op zoek naar handelswaar. Zoals gom. En slaven. Lorrendraaiers namen een flink deel van de  Nederlandse slavenhandel voor hun rekening.

Mauritanië staat hoog in de top van weinig bezochte landen. Ook mijn bezoek hier is maar kort en dat is best jammer. Want hier zijn verhalen genoeg te vinden. Eentje springt er voor mij uit: in dit land is slavernij niet alleen iets uit de geschiedenisboeken. Het bestaat nog steeds.

“Haratin”, zegt mijn chauffeur Hamady en wijst op een groepje kinderen met donkere huidskleur. Scholieren, te zien aan hun gekleurde rugzakjes. “Arme mensen” zegt Hamady. Zelf is hij een witte Moor, een Bidhan. 

De Haratin, oftewel zwarte Moren stammen af van de oorspronkelijke woestijnbewoners van Mauritanië. Ze maken nu ongeveer 40% uit van de bevolking van het land. De witte Moren één derde. Zij zijn afstammelingen van Berbervolken die vele eeuwen terug deze gebieden veroverden en een Arabische cultuur meebrachten. De rest van de Mauritaniërs behoort tot Afrikaanse stammen uit het sub Sahara gebied in het zuiden, richting Senegal. 

In Mauritanië is etniciteit een ding, hoewel je dat uit de amicale omgang met elkaar niet meteen ziet. Maar kijk je naar wat iedereen doet, is het wel duidelijk. De betere beroepen zijn van de witte Moren. 

Nouakchott, de jonge hoofdstad van Mauritanië ligt keurig in het midden van de 550 kilometer lange kuststrook van het land. Tussen de leefgebieden van de verschillende bevolkingsgroepen in.  Op gepaste afstand van Saint-Louis, de voormalige hoofdstad van Frans West-Afrika en de regio waar de sub Sahara volken woonden. Ook op afstand van de Westelijke Sahara, belangrijk herkomstgebied van de Moorse bevolkingsgroepen.

Die neutrale positie is geen toeval.  In 1958 werd juist om die reden dit toen nog onbeduidende vissersdorp aangewezen als de plek waar de hoofdstad van het land Mauritanië, dat in 1960 onafhankelijk werd moest verrijzen. Daarbij werd een plek aan de kust uit noodzaak gekozen: cruciaal voor de export van ijzererts en landbouwproducten uit het land. In het nationaal museum staat het bureau van de eerste president van het land Moktar Ould Daddah. Aan deze tafel zal hij het 'hoofdstadbesluit' hebben ondertekend. 

In no time groeide Nouakchott uit tot een stad van een miljoen inwoners. Dat is een kwart van de bevolking van Mauritanië. Die snelle groei kwam mede door de droogte in de jaren zeventig die een hoop mensen uit de woestijn deze kant op dreef. Was ten tijde van de onafhankelijkheid 90 procent van de bevolking nog nomadisch, nu is dat nog maar een kleine minderheid.

Aan de zuidkant van het land migreerden afstammelingen van  sub Sahara volken zoals de Wolof en Fula naar de gebieden ten noorden van de Senegal rivier. Ook zij hangen het  islamitisch geloof aan mengen in die zin goed in het vrijwel exclusief islamitische land. Veel van hen werken in de landbouw, die in het zuiden van het land een vruchtbare bodem vindt. En in de visserij. Op het strand bij Nouakchott zie je hoe ze hun vangst en hun boten aan land brengen. Een kleurrijk schouwspel. Wat een zwaar werk. Geen witte Moor die ik dit zie doen.

En zo kun je door goed te kijken het klassenverschil tussen de bevolkingsgroepen hier wel zien. De Haratin bungelen onder aan het klassensysteem. Een deel van hen leeft op de onderste treeplank: in slavernij. In Nederland herdenken we in 2023 afschaffing van slavernij 150 jaar geleden. En dat is goed. Bij het zien van voormalige plantages in Suriname en de Antillen, bij het en van voormalige slavenforten aan de kust van West-Afrika had ik niet veel fantasie nodig om de ellende van een leven in gevangenschap en slavernij me een beetje voor te stellen.

Maar wie denkt dat slavernij iets uit het verleden is, heeft het dus mis. Mauritanië heeft de twijfelachtige reputatie het laatste land ter wereld te zijn waar de slavernij is afgeschaft. Dat was in 1981. En zoals we weten uit de Nederlandse geschiedenis is afschaffen niet hetzelfde als uitbannen. Ook hier niet. Pas in 2007 werd slavernij daadwerkelijk strafbaar gesteld. 2007!. En dat vanwege internationale druk. Precies zoals ons land 150 geleden uiteindelijk maar meebewoog onder druk van buiten. 

Journalist Bram Vermeulen bracht het onderwerp in de eerste aflevering van zijn documentaire reeks ’Sahara’ in 2018 ter sprake. Hij reisde naar Mauritanië en interviewde in het geheim een Haratin-vrouw die tot voor kort in slavernij leefde. Een treurig verhaal over leven als gevangene: misbruik, slaag en uitzichtloosheid.  

Sociale stratificatie noemt een van de geïnterviewden het verschijnsel met een net woord. Een ander maakt de vergelijking met apartheid.  Slavernij gaat over van moeder op kind en wordt door sommigen gerechtvaardigd door de interpretatie van bepaalde verzen uit de Koran. 

Je kunt volledig in slavernij leven, of gedeeltelijk. En eenmaal vrij blijven veel van hen uit armoede toch bij hun voormalige meester werken. 

Lopend door de stad vraag ik me af wie van de passanten in slavernij leeft. Ik vermoed dat van de mensen die ik in versleten kleren met spullen op hun hoofd of rug zie zwoegen er wel een aantal zullen zijn. Op de markt schijn je het te kunnen horen: het zijn degenen die bevelen krijgen toegesnauwd.

Volgens de Global Slavery Index leven in Mauritanië 90.000 mensen in slavernij. Dat is ongeveer twee procent van de bevolking. Volgens Mauritaanse mensenrechtenactivisten is het percentage veel hoger. Er wordt zelfs over 20 procent gesproken.

Het onderwerp is een groot taboe in het land en erover spreken is gevaarlijk. Critici die het onderwerp slavernij aanroeren riskeren gevangenisstraffen. De regering wil de relatie met westerse landen niet op het spel zetten en vreest voor teveel aandacht voor het onderwerp. Vermoedelijk wil men ook niet teveel ingrijpen in oeroude tradities. Er worden mondjesmaat maatregelen getroffen om het houden van mensen in slavernij daadwerkelijk te straffen, al niet lijkt het nog niet van harte. En dus houdt Mauritanië de reputatie nog een land van slavernij te zijn.

Maar eerlijk is eerlijk: laten we ook zelf in de spiegel kijken. In ons welvarende en vooruitstrevende land kennen we dan geen slavernij, aan het leven van arbeidsmigranten hier valt nog heel wat te verbeteren. Uitbuiting en slechte levensomstandigheden zijn naar de maatstaven van ons welvaartsniveau misschien wel net zo ernstig. Deze maand (pas!) komt het kabinet met een wetsvoorstel om ernstige misstanden en uitbuiting van  arbeidsmigranten strafbaar te stellen. Ik ben benieuwd naar de handhaving. Wie weet kunnen we ervaringen uitwisselen met Mauritanië.