De overkant

In december 2020 gebeurde er iets bijzonders op het toneel van de wereldpolitiek. Marokko en Israël besloten om volledige diplomatieke banden aan te gaan. Dat had de regering Trump in haar nadagen mooi voor elkaar gekregen. De deal kwam natuurlijk niet gratis. Toch leek de tegenprestatie die de VS leverden een kleine ‘sidenote’ bij deze belangrijke overeenkomst. Het was de erkenning van de Marokkaanse soevereiniteit over de Westelijke Sahara.

Voor mij was dit nieuws geen kanttekening in de zijlijn. Ik dacht terug aan het tripje naar Westelijke Sahara, zeven jaar geleden. Ik was toen op Gran Canaria. 

De oversteek naar Laayoune, de hoofdstad van de Westelijke Sahara duurt naar 40 vliegminuten. Toch bood in 2013 geen toeristenbureau de oversteek aan. Het contrast tussen het voor westerse toeristen ingerichte vakantie-eiland Gran Canaria en de Arabische stad in de Sahara was te groot en is nog steeds enorm. Ik kocht een ticket bij de regionale luchtvaartmaatschappij Binter Canarias die een dagelijkse vlucht had en boekte een hotel in het centrum van de stad.

Bij aankomst was me meteen duidelijk dat hier eigenlijk nooit toeristen kwamen vanaf de overkant. Zakenlieden en VN personeel ging vlot door de douanecontrole. Ik mocht 20 minuten bij het loketje wachten, terwijl in de backoffice mijn identiteit werd gecontroleerd en bediscussieerd.  Taxi’s naar de stad waren er niet. De enige auto naast de witte terreinwagens van de VN was een kleine verweerde pick-up truck. De chauffeur wilde me voor 5 euro wel meenemen.

Onderweg zag ik het landschap voorbij de randen van de bebouwing: de oneindige woestijn van de Sahara. Laayoune betekent zoveel als “de bronnen”. Want waar water is kun je wonen. Binnen 10 minuten was ik midden in het centrum. De parkeerplaats van het hotel werd bezet door terreinwagens van de Verenigde Naties.

Laayoune is zowel de hoofdstad van de Westelijke Sahara dat onder Marokkaans bestuur staat, als de geclaimde hoofdstad van de Sahrawi Arabische Democratische Republiek, die in 1976 werd uitgeroepen. Het zoveelste conflictgebied in Afrika dat haar oorsprong vindt in de dekolonisatie.

Wie rondwandelt door de stad op zoek naar een bezienswaardigheid zal een van de weinige overblijfselen uit de Spaanse tijd niet missen: de kathedraal. Aan het eind van de negentiende eeuw koloniseerde Spanje dit gebied onder de toepasselijke naam Spaanse Sahara. De stad El-Aaiun werd in 1930 gesticht. Haar kathedraal volgde in 1954. Ze is nog steeds in gebruik voor de kleine Spaanse gemeenschap en een deel van het VN personeel in de stad.

Het vertrek van de Spanjaarden in 1975 liet een vacuüm achter. Marokko claimde het gebied, dat al eeuwen in haar invloedssfeer lag. Ze beschouwden de Westelijke Sahara als haar Zuidelijke provincies. Ook Mauritanië legde een claim. De Sahrawi, letterlijk woestijnbewoners, het oorspronkelijke bedoeïenen volk dat sinds jaar en dag in het gebied woont, wilden een eigen onafhankelijke staat, daarin gesteund door Algerije, aartsvijand van Marokko. Ze richtten de onafhankelijkheidsbeweging Polisario op.

Ziedaar het recept voor een oorlog. Marokko bezette in wat De Groende Mars is gaan heten de Westelijke Sahara, om er na 1975 nooit meer weg te gaan. Het gewapend conflict dat uitbrak liet Marokko steeds aan de winnende hand, ook politiek. Na tal van mislukte pogingen om tot een diplomatieke oplossing te komen, onder andere door de Nederlandse diplomaat Peter van Walsum,  nam het aantal landen dat de onafhankelijkheid van de Westelijke Sahara erkenden af.

Vanuit het hotel zag ik dat er iets in de lucht hing. Langzaam maar zeker verzamelde zich een groepje jongeren bij het plein aan de boulevard de 24 novembre 1975. Een televisieploeg wandelde het hotel uit in de richting van het groepje, dat langzaam groeide.  Plots klonk er geroep en gejoel. De vlag van het bevrijdingsfront Polisario ging omhoog. Na een paar minuten kwamen een aantal politiebusjes op hoge snelheid aangereden. De lokale ME sprong de straat op, de groep stoof uiteen. Wat was dit nou? Een serieuze demonstratie van Polisario, of een kwajongensstreek van verveelde jongeren die een verzetje met de politie zochten?  De pro Polisario pers beschreef de volgende dag het eerste, de  Marokkaanse pers zag duidelijk het tweede scenario.

Hoe dan ook, wandelen door de stad voelde absoluut veilig. Niet zozeer vanwege de donkere busjes met politie die op de hoek van elk huizenblok op de wacht stond, het was gewoon rustig op straat.

De ontspannen atmosfeer, de relatief nieuwe bebouwing die hier en daar toch de sfeer van een oude medina had, de mensen met hun gewone levens, maakten de stad zonder bezienswaardigheden juist zeer bezienswaardig. Al moet ik toegeven: de touchdown terug op het vakantie-eiland Gran Canaria voelde best lekker.