Standaardisatie

Vorig jaar bezocht ik de Wartburg, een burcht hoog op een berg in het oosten van Duitsland. De plek waar Maarten Luther lange tijd verbleef. Natuurlijk is hij bekend als grondlegger van de Reformatie. Ik schreef over een ander effect dat zijn werk had: de verwording van het Hoogduits tot standaardtaal van alle Duitsers.

Luthers werk had ook nog een derde gevolg: de katholieken moesten reageren op de Reformatie. Dat vond althans Karel V, keizer van het Heilige Roomse Rijk. Hij had geen zin in een door geloofsgenoten verdeeld keizerrijk. Steek de koppen bij elkaar jongens en los jullie geschillen op. De koppen werden bij elkaar gestoken, maar de geschillen niet kleiner: de Contra-Reformatie was een feit.

Zoals dat vaak gaat bij internationale conferenties levert de plaats van vergadering een hoop gedoe op. De keizer wilde een conferentie op katholiek grondgebied, maar niet in het verre Rome. Het moest dichter bij de Duitstalige gebieden gebeuren  waar de Reformatie volop woedde.

De plaats van keuze werd de stad Trento. Iedereen kent de verzameling van kerkvergaderingen die er in het midden van de zestiende eeuw gehouden werden onder de naam Concilie van Trente.

De echo van je stem in de Santa Maria Maggiore klinkt geweldig. Klap in je handen en het geluid galmt nog lange tijd na. Van die galm werd goed gebruik gemaakt tijdens het Concilie. De stoelen werden zo opgesteld dat de stem van de leider van de algemene kerkvergadering, de paus zelve, goed te verstaan was. Dat was ook nodig, want een indrukwekkend gezelschap van bisschoppen en andere leden van de clerus nam deel.

De setting van de kerkvergadering in de Santa Maria Maggiore is goed te zien op een schilderij dat samen met andere werken uit die tijd getoond wordt in het museum Diocesano midden in de stad.
De ronde schildering boven het altaar en de natuurstenen bogen langs de zijwanden van het gebouw zijn nog onveranderd aanwezig. Het moet een spektakel zijn geweest voor deze provinciestad, zoveel bisschoppen en andere leden van de clerus hier bijeen. En dat jaren lang.

Al die voorname heren moesten ergens verblijven. En natuurlijk niet in de lokale herberg. Er werden stadspaleizen gebouwd in typische Renaissance stijl waar men lange tijd comfortabel kon wonen. Gevels werden versierd met fresco’s van Bijbelse taferelen, als een uithangbord van de Kerk.

Dit soort fraaie werken konden er natuurlijk niet zijn zonder een legertje ambachtslieden en kunstenaars die in de slipstream van het kerkelijk volk neerstreken in de stad. In het museum kun je zien wat de bisschoppen lieten maken of kochten om hun stadspaleizen mee te verfraaien. En ook in de kerken moest het er natuurlijk tip top uitzien.

Het concilie ging aan de slag om de grootste misstanden in de katholieke kerk, de zaken waar Luther en de zijnen met name tegen ageerden, aan banden te leggen. Kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders mochten hun functie niet meer combineren met een werelds ambt, iets wat tot dan toe gebruikelijk was. Het belang van het celibaat werd opnieuw bekrachtigd. De liturgie-viering gestandaardiseerd en, tot ergernis van de protestanten, werd de industrie van aflaten niet afgeschaft maar gereguleerd.

Op aandringen van Karel V werd steeds een vertegenwoordiging van de protestantse gemeenschap uitgenodigd om als toehoorder aanwezig te zijn bij de sessies.
Wat ze er van vonden zie je terug op de vele munten die later zijn geslagen naar aanleiding van het concilie. Op de ene kant de Paus, op de andere kant is hij afgebeeeld als een duivel. Say no more.

Al hielp het concilie niet om een verzoening met de protestanten te realiseren, het had wel een paar belangrijke en blijvende effecten. Vooral de standaardisatie van afspraken over functies in de kerk en over de liturgie-viering, versterkten de eenheid in de katholieke kerk. Een effect dat tot vandaag doorwerkt.

De geschiedenis kan soms raar lopen: waar Luther eenheid in de Duitse spraak bracht, raakte het protestantse geloof verder op in tijd versplinterd in deelgemeenschappen die wedijverden om de meest pure vorm van de leer en de geloofsbelijdenis. Contrair daaraan bewoog de katholieke kerk: de contra-reformatie bracht standaardisatie. Die werd in Trento tot stand gebracht.