Het laatste eiland

De rij Waddeneilanden aan de bovenkant van ons land houdt niet op bij Rottumeroog. 15 jaar geleden begon ik aan een reis langs die van Duitsland. 

Het eerste was Borkum, handig te bevaren vanuit de Eemshaven. Op dat eiland ontdekte is hoe haar geschiedenis doordrenkt is met Nederlandse invloeden. Niet vreemd zo dicht bij onze landsgrens. De walvisvaart in de zeventiende eeuw lokte heel wat eilanders naar Nederlandse schepen. Nederlandse kapiteins kwamen op hun beurt op het eiland wonen. En zo werd de taal natuurlijk sterk beïnvloed. 

Na Borkum volgden de andere Duitse Waddeneilanden. Op Nordeney stond ik aan de Napoleonschans uit de tijd dat het eiland deel uitmaakte van ‘onze’ provincie Oost-Friesland.  Op Langeoog en Wangerooge zag ik het stempel dat de Tweede Wereldoorlog op de eilanden drukte. Met ook Nederlandse slachtoffers. De sporen die het geweld van de zee naliet ontdekte ik op Neuwerk, Spiekeroog en Juist. 

En nu Baltrum. Het laatste eiland in mijn reeks. Een eilandje maar, met een oppervlakte van slechts 6,5 vierkante kilometer. Dat is honderd keer kleiner van Terschelling! Je zou denken dat drie eilanden voorbij Borkum er niet veel connectie meer is met Nederland. Maar nee, het tegendeel is waar. Het begint al met de naam: ook in Nederland kennen we plaatsnamen die eindigen op -um. Dat stamt van heem of heim. Oudnederlands voor woning of plaats.

Dan het wapen van het kleine Waddeneiland. Het verbeeld de bel die naast de oude kerk in het dorp staat. Die bel hing ooit op een Nederlands zeilschip dat hier in 1825 op de kust verging. Om later te verworden tot HET symbool van Baltrum. De dame achter de balie in het kleine historische museum heeft geen idee van welk schip de bel vandaan komt. Ze slaat meteen een geschiedenisboek open terwijl ik rondkijk, maar het antwoord moet ze schuldig blijven. 

Ondertussen ontdek ik hoe dramatisch dat jaar 1825 was voor het kleine eiland. Tussen 3 en 5 februari beukte een stormvloed op de waddenkusten. Het was een van de ergste in de afgelopen paar honderd jaar. Een zware storm viel samen met het springtij die maand, het moment waarop de zon en de maan ten opzichte van de aarde in elkaars verlengde staan. Hun krachten worden dan gebundeld waardoor zij meer water aantrekken. De noordwesten wind deed de rest. 

Wat er gebeurde doet me denken aan het eiland Juist bijna 100 jaar daarvoor: de beschermende duinenrijen werd in het midden van Baltrum doorbroken: het eiland werd overspoeld. Van de 14 huizen werden er 11 verwoest. Niet zozeer door het water, maar door wrakhout van een gestrand schip lees ik. Zou dat het schip zijn van de bel die nu symbool is van het eiland?  Ik denk van wel, want door dit drama werd het dorp zodanig verwoest dat het werd opgegeven. Een nieuw dorp verrees meer naar het oosten, op de plek waar het nu nog ligt. Met de enigszins ironische naam: Westdorp. Hier werd een nieuwe kerkje gebouwd dat in 1826 gereed kwam. Naast die ‘nieuwe’ kerk hangt nu de scheepsbel. Als symbolische herinnering aan het weggevaagde oude dorp.

Dat wandelen naar het oosten is iets wat alle Waddeneilanden overkomt. Eerder schreef ik erover op Texel. Tegenwoordig worden de eilanden kunstmatig op hun plaats gehouden. De zware betonnen bescherming aan de noordwestzijde van het eiland ziet er indrukwekkend uit. In de periode 2008 - 2014 werden de meest recente Sturmflutschutzanlagen met financiële steun van de EU aangelegd. Alleen al dat woord zou de zee moeten afschrikken. Het reliëf uit zandsteen van Bernd Clemens-Weber dat de zeewering siert beeld de bewogen geschiedenis van het eiland uit.  Let goed op de tekst op een van de reliefs: "Zegen en bewaar ons Eiland met Strand en Duinen  Amen"

Er zijn in de loop van de tijd aardig van Nederlandse schepen gestrand op het eiland. En soms levert dat een mooi verhaal op. Op een eenzame plek in de duinen buiten het dorp staat een grafsteen. Hier werd in 1849 scheepskapitein Hendrick Dirks de Boer uit Veendam begraven. In dat jaar strandde zijn schip op het eiland. Iedereen hier kent het verhaal.

In afwachting van de volgende vloed stuurde Dirk een bemanningslid naar het dorp om proviand te kopen. En wel wit brood en een borrel. Toen die terugkeerde met niet meer dan een stuk roggebrood en een kan schapenmelk uitte de kapitein zijn ontevredenheid: “Gottsverdom, up dat Eiland mugg ik net begraven wesen”. Alsof het zo moest zijn werd de man ziek (vermoedelijk cholera) en stierf. De eilandbewoners weigerden hem vanwege zijn beledigende uitspraak op het kerkhof ter aarde te stellen. En aldus vond hij zijn laatste rustplaats op deze verlaten plek. In 2005 zond de NDR een documentaire uit waarin de nazaten van de schipper terugkeerden naar het eiland. Ze proostten op hun voorvader. Heel toepasselijk met een glas schnaps. Want hoe Nederlands de verhalen en symbolen op Baltrum ook zijn, dit Waddeneiland is echt wel Duits.