Een eiland om te stranden

Ooit leek het me leuk om diplomaat te worden. Maar met 1000 sollicitanten voor 10 plekken in Het Klasje van Buitenlandse Zaken waren mijn kansen niet groot. Buitenlandervaring was een pre. Die had ik heel wat, als reiziger. Niet als werker, al ligt die ervaring minder ver uit elkaar dan soms wordt beweerd. Geen klasje dus. 

Ik lees over Thomas Grenville, een Engels politicus en diplomaat uit de achttiende eeuw. In 1799, midden in de Europese oorlogen tegen de legers van de kersverse Franse republiek, ging hij op weg naar de Pruisische vorst Frederik Willem III. Doel: een coalitie sluiten, samen met Engeland en Rusland tegen Frankrijk en haar bondgenoten. 

Vliegen of Skypen zat er toen nog niet in. Het vervoer ging per boot. Hij vertrok met de HMS Proserpine uit Engeland naar de Noordduitse stad Cuxhaven, om vandaaruit via Hamburg naar Berlijn te reizen. Het was eind januari, het vroor en sneeuwde. Op weg naar de haven van Cuxhaven kwam de boot vast te zitten in het ijs. Niet ver van een eiland waar ik tot voor kort nog nooit van had gehoord: Neuwerk. 

De overtocht van Cuxhaven naar het eiland duurt tegenwoordig anderhalf uur. De kleine boot van rederij Cassen Eils maakt een keer per dag zigzaggend de vaart door de Waddenzee. Het is half oktober en rustig aan boord. Het is een van de laatste vaarten van het seizoen. Daarna zijn er tot april 2 alternatieven: tijdens het laagtij met paard en wadwagen of de 10 kilometer te voet. Neuwerk is een miniatuur Waddeneiland in de monding van de Elbe. Twee bij twee kilometer. In een uur wandel je het vlakke eiland rond. Toerisme en een beetje landbouw is de bron van inkomsten van haar 40 inwoners. Ondanks hun kleine aantal zijn ze niet verstoken van voorzieningen. Er is een ambulance, brandweer, een school. 

Het meest markante object op het eiland is de reusachtige vuurtoren. Het is een bouwwerk dat vanaf het vaste land goed te zien is. De toren is niet alleen groot, ze is ook oud. 700 jaar oud. Het werd in de veertiende eeuw gebouwd als baken om schippers de monding van de Elbe in te loodsen naar de machtige Hanzestad Hamburg.  138 treden leiden naar het uitzichtplatform. Hier zie je goed hoe klein het eiland is, de Waddenzee is aan alle kanten dichtbij. 

In 1799 strandde de Proserpine op 10 kilometer van Neuwerk. Alle 187 passagiers verlieten het schip en begonnen aan een voettocht door het barre weer richting de vuurtoren van Neuwerk. 14 van hen stierven onderweg in kou en ijs. De rest bereikte de vuurtoren. De toren is groot genoeg om een hoop mensen tijdelijk te herbergen. Tegenwoordig is er een café restaurant en zijn er meerdere hotelkamers waar je kunt overnachten. Destijds niets van dat alles. Kapitein Wallis van de Proserpine stuurde een aantal mannen terug naar de gestrande boot om brood te halen. De kleine groep bereikte inderdaad het schip, maar kwam vast te zitten tussen de resten van het schip die waren gekraakt door het kruiende ijs. Het wrak dreef weg richting open water om anderhalve dag later opnieuw te stranden, ditmaal op het Waddeneiland Baltrum. 

De grote groep gestrande passagiers kon niet op Neuwerk blijven. In het verslag van kapitein Wallis lees ik dat werd gewacht op laagtij, om met behulp van inwoners van het eiland die wilden gidsen te voet naar het vasteland te gaan. Thomas Grenville, die grote haast had zijn diplomatieke missie te volbrengen, maakte met zijn gevolg als eerste de overtocht. Zo wist hij alsnog Cuxhaven te bereiken, vanwaaruit hij zijn reis naar Berlijn vervolgde. 

Nog steeds verzorgen bewoners van Neuwerk als gids bij laag water voettochten naar het vasteland. Om een klein eindje het wad op te gaan heb je geen gids nodig. Gewoon wachten tot het laagtij is en comfortabel het eiland afwandelen. Prachtig, die eindeloze zee van modderbanken en waterstroompjes. In de verte het geronk van vrachtschepen op weg naar de monding van de Elbe. 'Airbus on board' lees ik op een van de snelvarende boten. Wat is de buitenwereld in 200 jaar tijd ongelofelijk veranderd.

Grenville keerde na een maand terug in Engeland. Het resultaat van zijn missie? Pruisen bleef neutraal tijdens de Tweede coalitieoorlog, die in 1802 eindigde met het vredesverdrag van Amiens. Toen een paar jaar later de wapens weer weden opgepakt koos Pruisen toch voor de zijde van de geallieerden. En dat zouden ze weten. Het koninkrijk werd door het Frankrijk van Napoleon verslagen in de slag bij Jena. 50.000 doden op het slagveld. In no time stonden de Franse  troepen in Berlijn. Ik vraag me af wat er zou zijn gebeurd als Grenville Neuwerk nooit had bereikt om zijn diplomatieke missie te voltooien. Als hij was net als 14 anderen was gestorven op het ijs. Nee, het zou de loop van de geschiedenis niet hebben veranderd. 

Neuwerk heeft een klein kerkhof voor de mensen die op de wateren rond het eiland zijn omgekomen. De meesten naamloos, onbekend. Een kleine gedenksteen en een paar eenvoudige houten kruizen tegen de achtergrond van de reusachtige vuurtoren. Die ze je altijd, waar je ook bent op of rond het eiland. 

In 1932 verging het laatste schip voor de kust. In het echt dan. Want ben je nieuwsgierig geworden naar het miniatuur-eiland? Kijk dan eens op youtube naar de aflevering van Tatort: “Tod auf Neuwerk”. Compleet met gezonken wrak voor de kust en lijk op het wad. De twintig jaar oude krimi zal behoorlijk gedateerd voelen, maar ik verzeker je:  de beelden van het eiland zijn dat niet. Alsof het tij heeft stilgestaan.