Handelswaar

Marokko doet het economisch heel aardig. Gemeten naar het bruto binnenlands produkt en de levensstandaard staat het land in de top 5 van economieen op het Afrikaans continent. Een van Marokko's belangrijkste bronnen van inkomsten is toerisme. Het land ontvangt 10 miljoen bezoekers per jaar.  Begrijpelijk: het ligt niet ver van Europa, heeft een aangenaam klimaat, veel bezienswaardigheden en is een relatief goedkope bestemming. Een paar honderd jaar geleden zorgden buitenlandse bezoekers ook voor veel inkomsten: Als gijzelaar. 

In de 17e eeuw groeide de scheepvaart vanuit de havens van Europa door de straat van Gibraltar en naar de kolonieen in de Oost enorm. De kunst van het navigeren was nog niet zo ver gevorderd, dat men lang uit de buurt van een kust wilde varen. Gouden kans voor piraten in de havensteden aan de Noordafrikaanse kust. Enter een schip, neem bemanning en eventuele passagiers mee als gijzelaar en laat ze tegen een mooie som vrijkopen. De eeuwige honger naar geld van de sultan om zijn peperdure hofhouding te financieren versterkte dit systeem. 
Tussen 1500 en 1900 zijn meer dan een miljoen Europeanen ontvoerd. Zo werd de kust van Barbarije, zoals Noord-Afrika toen heette, een berucht gebied. En wie denkt dat deze 'barbaren' alleen Moren (Marrokanen) waren, heeft het mis. Er waren ook buitenlanders onder het piratenvolk. Nederlanders bijvoorbeeld. Met veelzeggende namen als Simon de Danser en Thomas de Gauwdief. Een van de piraten, Jan Janszoon van Haarlem, oftwel Morat Reis met zijn islamitische naam, maakte een ware carriere in het vak. Hij turnde de havenstad Sale bij Rabat om tot een centrum van piraterij. De man wist het tot admiraal van de kapersvloot te schoppen en later gouverneur in dienst van de sultan.

Wat een contrast met het lot van de gijzelaars. Zij werden tot slaaf of slavin gemaakt tot iemand ze vrijkocht. En dat kon jaren en jaren duren, als het al lukte. Al die tijd moesten ze zware arbeid verrichten, onder andere aan de bouw van het megalomane paleis van de sultan. Vrouwen maakten een goede kans toe te mogen treden tot zijn harem.. Als je je een beetje wilt inleven in het lot van zo'n gijzelaar, lees dan het verslag dat Maria ter Meetelen schreef over haar verblijf in Marokko. Het verhaal werd in 1748 gepubliceerd onder de tiel 'Wonderbaarlyke en merkwaardige gevallen van een twaalf jarige slaverny, van een vrouspersoon, genaemt Maria ter Meetelen, woonagtig tot Medemblik'. Ik ben na het lezen onder de indruk van deze vrouw en haar belevenissen.

Rond 1730, Maria was toen ongeveer 25 jaar, werd het handelsschip van haar man dat uit Cadiz was vetrokken naar Nederland, gekaapt door piraten uit Marokko. Maria werd naar de stad Meknes gebracht waar ze twaalf jaar lang in gevangenschap leefde. Er waren in die tijd zo'n 1000 christelijke slaven in de stad, waarvan ongeveer 100 uit Nederland, lees ik in een artikel van Leila Maziane, die voor een Spaans historisch instituut onderzoek naar het fenomeen slavernij in Marokko heeft gedaan. Sultan Abdallah wilde Maria, die naar haar eigen zeggen niet onaantrekkelijk was, in zijn harem opnemen. Door te doen alsof ze zwanger was wist ze dat lot te ontkomen. Toen haar man kort na hun aankomst in Meknes overleed, hertrouwde ze binnen twee weken met een Nederlandse koopman, waarschijnlijk uit lijfsbehoud. 
Samen runden ze een herberg in het deel van de ommuurde stad waar de tot slaaf gemaakte gijzelaars woonden. 

In de oude Medina van Meknes staan nauwelijks nog huizen uit die tijd, maar de straten en tientallen poorten die de wijken met elkaar verbinden zijn er nog. De eigenaar van het hotel in de oude binnenstad wijst me de weg naar een van die poorten, Bab Rais. Daarachter lag destijds de slavenwijk waar Maria en haar man hun herberg hadden. Ik loop door de poort en betreed een stille wijk van smalle stegen en tal van poorten. De wetenschap dat Maria hier lange tijd woonde en rondliep brengt me gevoelsmatig heel dicht bij haar verhaal.

Maria wist uit de harem, maar toch dicht genoeg bij de sultan te blijven om er profijt van te hebben. Ze werd zijn tolk. Haar contact met de sultan is een van haar overlevingsmechanismen geweest. Ze beschrijft in haar verhaal hoe tijdens een periode van voedseltekorten in het joodse stadsdeel 1200 van de 1400 gezinnen omkwamen van de honger. Ze zag taferelen van mensen die gras aten en zelfs elkaar. Maar Maria overleefde. Ze moet een sterke, ondernemende en intelligente vrouw zijn geweest. 

Haar verhaal staat vol heftige gebeurtenissen. Op een dag riep de sultan Maria bij zich om toeschouwer te zijn bij een gevecht tussen een wild zwijn dat hij heeft gevangen en een aantal honden. Om het spektakel nog completer te maken had de sultan bedacht dat een van zijn negerslavinnen die uit de gratie was gevallen mee moet vechten tot de dood zou volgen. Maria wist de sultan te weerhouden van die horrordaad. Als hij haar vraagt of christenen het zwijn zouden lusten biedt Maria aan het ondertussen gewonde dier de keel door te snijden. Over moed gesproken..
Uiteindelijk wisten Maria en haar man met toestemming van de sultan weg te komen uit Meknes en terug te keren naar haar geboortestad Medemblik. 

De megalomane gedachte om van Meknes een stad van naam en faam te maken zie je vandaag nog aan de dubbel ommuurde medina, de prachtige toegangspoorten en het enorme mausoleum dat de vader van sultan Abdallah voor zichzelf liet bouwen. Leuk voor toeristen, die in alle vrijheid de stad kunnen bezoeken en weer verlaten. Dat was 300 jaar geleden anders. En vandaag de dag nog steeds. Niet meer hier, maar gijzelaars als handelswaar zijn nog overal ter wereld een trieste bron van inkomsten.