Vergaan maar niet vergeten

Aan dek van de Porto Santo Line heb je een prachtig uitzicht over de stad. Het is vroeg in de ochtend en nog donker. Als in een sprookjeslandschap branden honderden lichtjes langs de hellingen van Funchal. 
Binnen heeft het handjevol passagiers zich verspreid over de comfortabele zitjes in de eerste klas lounge. Zachtjes meldt de steward aan elke tafel dat het ontbijtbuffet gereed is.  We varen langs de Ponte Sao Lorenco, het schiereiland aan de uiterste oostzijde van Madeira. De zon breekt stralend door de ochtendbewolking. Tijd voor een tweede kopje koffie. Ik leun achterover in mijn leren zetel. Dit is een luxe overtocht van Madeira naar het kleine zustereiland Porto Santo. Over twee uur bereiken we onze bestemming.

Hoe anders verging het de Slot ter Hoge bijna 200 jaar terug. Het waren de hoogtijdagen van de VOC. De Oost-Indiëvaarder van de Kamer Zeeland vertrok voor haar allereerste reis: bestemming Batavia. Aan boord een grote lading zilver ter waarde van 350.000 gulden, een astronomisch bedrag. Bedoeld voor de inkoop van goederen in Azië. Amper twee weken op reis kwam het schip in zware stormen terecht. Om stuurloos te pletter te slaan tegen de rotsen aan de noordkust van Porto Santo. Ruim 200 zeelieden verdronken en 15 kisten met elk honderd zilverstaven zonken naar de bodem van de zee. Het was een groot verlies voor de Compagnie.

Het uitzicht aan de noordkust van Porto Santo is indrukwekkend. Zelfs op deze rustige, zonnige dag beuken de Atlantische golven tegen de rotskliffen diep onder mij. Het is me meteen duidelijk. Dat schip had geen schijn van kans. Het eiland, dat tien keer kleiner is dan Texel, is een verraderlijke val.

Vila Baleira, de hoofdplaats van het eiland, is een lieflijk stadje. In het centrum dat uit enkele  oude straatjes rond een kerkje bestaat ligt het voormalige woonhuis van niemand minder dan dan Christoffel Columbus. Het huis herbergt een klein museum gewijd aan de grote ontdekkingsreiziger. Twee ruimtes zijn ingericht met spullen uit de Slot ter Hoge. In een vitrine liggen zilveren munten van de provincie Zeeland, tinnen lepels van zeelieden, scherven aardewerk, een Nederlandse tabaksdoos en een aantal staven zilver.

Waar het verlies van de bemanning een gecalculeerd risico was, was het verlies van het zilver iets waarop de Compagnie meteen actie ondernam. Enkele tientallen zeelieden hadden de ramp overleefd. Een van hen, de eerste officier Bartel Taarlinck liet de plek waar het wrak lag bewaken en stuurde een bericht naar de kamer Zeeland van de VOC. Er was de heren XII veel aan gelegen zoveel mogelijk van de lading te redden.  Ze legden contact met iemand die hulp kon bieden: John Lethbridge. Deze Engelsman had een voor die tijd revolutionaire uitvinding gedaan: het allereerste duikpak ter wereld. 
In het museum in Porto Santo zie je een afbeelding van John in actie: in een soort houten ton met uitsteeksels waar zijn armen doorheen pasten. Vanaf een boot werd het pak aan een touw de zee in gelaten. Zo kon John tot tien meter diep gaan. Genoeg om het grootste deel van de lading van de Slot ter Hoge te bergen. Natuurlijk tegen een lucratief percentage.

250 jaar later zond ging Robert Sténuit, directeur van een onderzoeksgroep voor onderwaterarcheologie een expeditie uit om de overige resten uit het schip te redden. Het tijdschrift National Geographic besteedde er in 1975 een reportage aan. Sténuit zag de plek waar het schip vergaan was. “Een monstrueus amphitheater van rots” schreef hij. Ook zijn expeditieschip had het zwaar in de heftige branding. Toch wisten ze veel objecten boven water te halen. De zilveren staven uit het schip bleken waardevolle objecten. In 1983 werden er 13 stuks geveild bij Christie’s in Londen. Ze brachten tussen de 5000 en 9000 gulden per stuk op. Van de Slot ter Hoge zelf restte natuurlijk niets meer. Maar wie een indruk wil hebben van dit bijzondere schip vindt in ons eigen Scheepvaartmuseum wat hij zoekt: de kopie van  het VOC schip ‘Amsterdam’ die daar ligt is van hetzelfde type als de Slot ter Hoge.

Boven Vila Baleira ligt de Pico de Castelo, het hoogste punt van het eiland. Een oud kanon wijst eenzaam naar de zee. Ooit moest het de inwoners beschermen tegen Algerijnse piraten. In de verte zie ik het vliegveld van het kleine eiland. Vanuit het stadje beneden wandel je er in 20 minuten naar toe. De startbaan bestrijkt de hele doorsnee van het eland van noord naar zuid. Het tweemotorige propellervliegtuig van Binter Air maakt snelheid en trekt op. Over een klein kwartier ben ik terug op Madeira. Onder me glijden de rotsen voor de kust van Porto Santo weg. Ik heb nog net tijd voor een laatste groet aan de 200 scheepslieden die hier voorgoed zijn gebleven.