Topografie Hollandaise

Wat is de overeenkomst tussen New York en Mauritius? Beiden waren ooit een kolonie van Nederland, waarvan nu geen spoor meer te vinden is. Vooruit, half onder de grond wat ruïnes van de fundamenten van het Stadhuys van Nieuw Amsterdam en van het fort Frederik Hendrik op Mauritius. Maar verder is het goed zoeken naar aanwijzingen dat beide plekken meer dan een halve eeuw Nederlands gebied waren. Toch, het verblijf van die eerste kolonisatoren heeft iets nagelaten:  topografische namen.

Bijna iedereen weet bij het horen van Brooklyn, Harlem, Wallstreet en Flushing dat we hier te maken hebben van plaatsnamen in verbasterd Nederlands. Op Mauritius vind je ze ook. In de topografie is de Nederlandse episode uit de geschiedenis van het eiland bewaard gebleven. Tegenwoordig is Mauritius, dat ongeveer zo groot is als Flevoland, met ruim een miljoen inwoners een dichtbevolkt eiland. Bergachtig en groen. Een paradijs voor toeristen, die genieten van de zon en de azuurblauwe zee.

500 jaar geleden was er nog niemand. Het was 1598 toen voor het eerst een Nederlandse vloot verscheen voor het onbewoonde eiland. Bijna 10.000 kilometer van huis. Geen 10 uur vliegen maar maanden lang over zee. Voor het eerst werd het eiland door mensen bewoond. Viceadmiraal Wybrand van Warwijck  gaf het nieuwe oord de naam Mauritius, naar Maurits, prins van Oranje en stadhouder van de Republiek. Ook Van Warwijck zelf is niet vergeten. In de grootste plaats op het eiland, Curepipe, vind je een prachtig koloniaal huis met de naam Warwijck House. Zetel van de Warwijck private bank.

Mauritius bleek een goede verversingsplaats voor VOC scheepen op weg naar Oost-Indië. Lange tijd heette de baai in het zuidoosten van het eiland Van Warwijck haven, nu Grand Old Port. De Nederlanders bouwden daar een fort, met de naam van stadhouder Frederik Hendrik. Het is een interessante plek om te bezoeken. Dankzij archeologische opgravingen in 1997 is een stukje van de muur van de 17e -eeuwse VOC loge blootgelegd. Samen met tal van musketkogels, muntjes, aardewerk en botresten. In 1999 werd bij de ruïnes van het fort een klein museum geopend, heel toepasselijk door prins Maurits. Het valt me op hoe de Nederlandse geschiedenis op dit eiland wordt gekoesterd. Het krijgt zeker zoveel aandacht als de Franse en Engelse geschiedenis, die langer duurden en meer impact hadden op het hedendaagse Mauritius. Behalve in het museum bij het fort, vind je op het eiland nog twee musea die ruim aandacht besteden aan de Nederlandse tijd.

Vanaf het midden van de 17e eeuw ondernamen de Nederlanders serieuze pogingen om het eiland te koloniseren. Er werd suikerriet geïntroduceerd, een gewas dat je nog steeds overal op het eiland ziet groeien. Het is tegenwoordig een van de belangrijkste exportproducten. Vooral de vlakkere delen van het overigens bergachtige eiland werden eeuwen terug voor de landbouw benut. De regio Flacq aan de oostzijde van het eiland ontleend haar naam aan het Nederlandse woord ‘vlak’. Vanuit de lokale bus zie ik inderdaad het landschap in dit gebied veranderen. Een beetje Limburgs oogt het.

Heel wat Nederlandse schepen deden Mauritius aan in de loop van de eeuwen. Meestal keurig in een baai, maar soms ging het mis. De eerste gouverneur -generaal van Nederlands Indië, Pieter de Both,  kwam in 1615 voor de kust van Mauritius in zwaar weer te recht. Zijn schip sloeg te pletter tegen de kliffen. Hij wist de kant te bereiken, maar stierf later door uitputting. De een na hoogste berg op Mauritius, de Pieter Both berg, is naar hem genoemd. 

In 1783 verging het VOC schip ‘Brabant’ voor de zuidkust van Mauritius. Het schiereiland met de zeer markante stompe berg kreeg zo de naam Le Morne Brabant. Het is een plek met een bijzonder verhaal. In de 19e eeuw was het een vluchtoord voor weggelopen slaven. Toen in 1835 de slavernij werd afgeschaft, ging een Engelse expeditie van politiemensen naar het schiereiland om de weggelopen slaven te laten weten dat zij vanaf nu vrij waren. De slaven op hun beurt begrepen niet wat de expeditie kwam doen en vreesden het ergste. Zo zelfs dat verschillende van de berg af sprongen. Le Morne Brabant staat nu symbool voor de afschaffing van de slavernij en is onder die titel uitgeroepen tot UNESCO werelderfgoed. In dit gebied zie je dat de bevolking relatief donker van huidskleur is. Zijn het afstammelingen van weggelopen slaven? De meeste inwoners van Mauritius hebben een lichtere huidskleur vanwege hun Indiase roots. Nazaten van immigranten die in de 18e en vooral 19e eeuw massaal als werkkrachten naar het eiland immigreerden.

De Nederlanders wisten van Mauritius geen economisch succes te maken. Hun tijd eindigde in 1710, toen na jaren van ellende door stormen, ziekten, rattenplagen en aanvallen op het fort door weggelopen slaven de kolonie werd opgegeven.  Op dat moment woonden er tegen de 200 mensen op het eiland, sommigen al van de derde generatie. Men woonde verspreid over 3 nederzettingen: het eerder genoemde gebied rond Flacq, ter plaatse van de huidige hoofdstad Port Louis, en in het zuidoosten rond de Haven van Warwijck, het tegenwoordige Mahebourg. Die plaats draagt een spoor van de Nederlandse tijd dat we ook in New York zien: het stratenpatroon. Mahebourg, dicht bij het Nederlandse fort en door monding van een aantal riviertjes voorzien van voldoende vers water was een goede plek voor een nederzetting. Net als op het zuidpuntje van Manhattan werden de brede straten planmatig aangelegd. Al staat er geen gebouwtje meer uit die tijd, is alles gesloopt en zijn nieuwe gebouwen verrezen, het stratenpatroon is hetzelfde gebleven. Na de Nederlanders drukten de Fransen honderd jaar lang een stevig stempel op het eiland en de nederzetting die nu Mahebourg heet. En dus vind je er straatnamen als de rue des Hollandais , rue de Maurice en rue des Flamands.

Mahebourg heeft een klein maar prachtig historisch museum in een oud koloniaal huis uit de Franse tijd. Het herbergt een uniek object: het enige complete geraamte van een Dodo ter wereld. De komst van mensen op het nooit eerder bewoonde eiland had een enorme impact op het gevoelige ecosysteem. De oorspronkelijke vegetatie verdween nagenoeg geheel door houtkap. Symbool voor dit menselijk ingrijpen is de Dodo. Opgravingen bij het fort hebben de mythe ontkracht dat de Nederlanders het dier en masse opaten. Het waren waarschijnlijk vooral de geïmporteerde varkens en ratten die de eieren  en kuikens van het legendarische dier opaten. Binnen 50 jaar na komst van de eerste Nederlanders was het dier nagenoeg uitgestorven. De laatste exemplaren werden vermoedelijk gezien door Volkert Evertz in 1662 op een van de eilandjes voor de kust van Mahebourg. Het woord Dodo stamt af van het Nederlandse woord Dodaersen, wat zoveel betekent als ‘pluk-kontig’.

Van het oorspronkelijke Mauritius is weinig over. Het is nu een land waar ze Frans praten maar links rijden. Deel van Afrika maar in alles een klein India. Een mix van van alles. Een land waar eigenlijk alleen namen van plaatsen nog herinneren aan de eerste mensen die zich hier vestigden. Uit dat verre, koude, zeevarende kikkerland.  Een geschiedenis die veel van ons nauwelijks kennen, maar die door de Mauritianen zelf belangrijk wordt gevonden en levend wordt gehouden. Het lijkt New York wel.