Solitaire

Het verhaal van Cornelis van der Star leest als een spannend jongensboek. In 1942 ontsnapte hij tijdens de Japanse bezetting van het eiland Java. In een sloep van maar zeven meter lang vaart hij met twee vrienden de oceaan op. Om na de nodige ontberingen een maand en 6000 kilometer later uit te komen bij hun doel: het eiland Rodrigues, dat in die tijd onder Brits bestuur stond. Wie over Rodrigues leest, leert over een eiland dat vooral ver van alles ligt.  Op een derde van de Indische Oceaan, tussen het Afrikaanse vasteland, 2500 kilometer naar het westen en Indonesië, zo’n 5000 kilometer naar het noordoosten.  Het maakt onderdeel uit van de Republiek Mauritius, van welk eiland het 600 kilometer vandaan ligt. Door haar afgelegen positie is Rodrigues recordhouder van het hardste geluid dat ooit in de geschiedenis is opgetekend: de uitbarsting van de Indonesische Krakatau vulkaan in 1883 werd over een afstand van 5000 kilometer op Rodrigues gehoord als het gebulder van zware kanonnen.

Je zou denken dat zo’n eiland geïsoleerd van de wereld leeft, maar dat is al eeuwen niet meer het geval. Net als Mauritius was het tot 500 jaar geleden onbewoond. Tegenwoordig heeft Rodrigues, dat half zo groot is als Schiermonnikoog, 41.000 inwoners. En een autonome status met een eigen bestuur. 

Het waren Nederlanders die begin 1600 het eiland, dat de naam draagt van een Portugese ontdekkingsreiziger, voor het eerst met regelmaat gingen bezoeken. In 1601 kwam een vloot onder leiding van admiraal Wolfert Harmensz aan bij het eiland. Het duurde even voor ze door hadden dat het eiland in zicht niet het Mauritius was waar ze naar op zoek waren, maar Rodrigues. Ze noemden het eiland Kermiseiland, omdat ze op de dag van de Amsterdamse kermis er in slaagden voedsel op het eiland te vergaren, zoals “duijven, papegayen, ganssen dodoerssen ende voort ander gevoghelt”.

Kijk je op Google Maps naar Rodrigues dan zie je weinig detaillering op de kaart. Daarvoor moet je elders zoeken. Op het internet vind ik een plattegrond van de hoofdplaats  Port Mathurin. Een van de straten dicht bij zee heet” Wolphart Harmensen street”. Ik loop de straat twee keer op en neer. Geen  straatnaambord met die naam te vinden. In het kleine toeristenbureau laat ik de plattegrond zien en vraag de vrouw achter de balie of zij weet waar ik die straat kan vinden. Ze wil me graag helpen maar weet het niet. Ook haar collega blijft het antwoord schuldig. Uiteindelijk zegt hij: “ach, bij elke tyfoon knappen we niet alleen de stad op maar veranderen we ook straatnamen naar onze wensen van dat moment”.

Rue Kennel Begue heet de straat nu. Later vind ik op de website Mauritiusnews.info de echte verklaring voor de naamsverandering. In 2015, ter viering van 13 jaar autonomie van het eiland , is de straat naam gewijzigd. Kennel Begue was 35 jaar lang de opzichter van de kade waar boten aanmeerden en werden gelost. De kade waar ooit Cornelis van der Star aanmeerde. De straatnaam is een bedankje voor Kennel’s bijdrage aan de opbouw van het eiland.  Hij heeft inderdaad meer betekend voor Rodrigues dan Wolfert Harmenz, die alleen vogels en vissen op at voor hij weer vertrok.

Van bewoning van Rodrigues was in de tijd van Wolfert nog geen sprake. Dat gebeurde pas bijna 100 jaar later. Francois Leguat, een Franse Hugenoot die in de 17e eeuw naar Nederland was gevlucht, vertrok in 1690 met instemming van de VOC uit Amsterdam richting de eilandengroep rond Mauritius. Het schip ‘L'Hirondelle’ bracht hem en negen anderen Hugenoten uiteindelijk naar het onbewoonde eiland Rodrigues. Uit het reisverslag van Leguat, dat in 1708 werd uitgegeven, kun je opmaken dat ze best een goed leven hadden op het eiland. De meegebrachte zaden en de dieren die ze konden vangen zorgden voor voldoende voedsel. De heren zouden twee jaar op het eiland blijven wonen, tot het eenzame leven (zonder vrouwen) hen parten ging spelen en zij zeil zetten naar Mauritius.

Er is een unieke tekening bewaard gebleven van de nederzetting die zij stichtten op de plek waar nu Port Mathurin ligt. Op een heuvel boven het stadje kan ik de loop van de rivier en de plek van de nederzetting goed herkennen.

Begin 1800 kwam Rodrigues in Engelse handen, wat het 160 jaar lang zou blijven. Een veilig geallieerd vluchtoord voor Cornelis van der Star. Die overigens al na een paar dagen plezierig verblijf het eiland verliet richting Amerika.

De inwoners van het bergachtige Rodrigues leven van landbouw en visserij. Dat zie je ook aan het grote aantal ijzer en gereedschap handelaren  in het hoofdstadje. Toerisme is een groeiende bron van inkomsten. Het zijn ongeveer tienduizend toeristen per jaar, vooral uit Frankrijk. Nederlanders komen er niet meer dan enkele tientallen.  Het is nog steeds een paradijselijk toevluchtsoord. De eilanders willen dat zo houden door alleen kleinschalig toerisme te bevorderen.

Port Mathurin heeft de afgelopen decennia een flinke verandering ondergaan. Dat zie ik als ik de aflevering zie uit de documentaire reeks van Bouwewijn Büch waarin hij in 1992 op Rodrigues is. De zanderige straten van toen zijn geasfalteerd, de vervallen huizen zijn mooi opgeknapt. 25 jaar later oogt de documentaire van Büch erg knullig. Als een Hollandse hork baggert hij met zijn cameraman rond en spreekt hij mensen in steenkolen Engels aan. Een prachtig tijdsbeeld. Büch was op zoek naar het verhaal van de Rodrigues Solitaire. Deze aan de Dodo verwante vogel leefde uitsluitend op dit eiland. Zowel de eerste Nederlanders die het eiland bezochten als de groep Hugenoten van Francois Leguat hebben het dier gezien en beschreven. In de documentaire gaat Büch op zoek naar de grot waar in de 18e eeuw botten van de vogel zijn gevonden.  Ik vind een Solitaire in een klein winkeltje in Port Mathurin. Mooi gemaakt van riet. Handwerk is een van de exportproducten van het eiland.

Met twee maal daags een vlucht uit Mauritius is Rodrigues deel van de bewoonde wereld geworden. Het hoort bij het land Mauritius, maar de inwoners hechten zeer aan de autonome status van hun eiland. Dat blijkt uit het interview dat Büch heeft met de Minister van Rodrigues aan de vooravond van de toekenning van autonomie aan het eiland. De man benadrukt dat ze op Rodrigues echt anders zijn dan op het hoofdeiland Mauritius. Er zijn ook behoorlijke culturele verschillen. Op Rodrigues zijn de meeste inwoners creools met Afrikaanse roots en ze zijn Rooms-Katholiek. Op het eiland Mauritius is de lijn van afstamming vooral uit India en is het Hindoeïsme de grootste godsdienst. Tegelijkertijd is Rodrigues met haar negatieve handelsbalans voor haar bestaan afhankelijk van Mauritius. De eilanders lijken met hun autonome status tevreden te zijn en niet te streven naar onafhankelijkheid.

Het kleine eiland ligt veel verder in de zone waar jaarlijks cyclonen optreden dan Mauritius. Ik schrik van het bericht op de radio dat er een cycloon op komst is die het eiland kan raken. De waarschuwing klinkt heel serieus. Het is weliswaar nog maar een klasse 1 cycloon (de minst erge variant) maar iedereen wordt verzocht voorzorgsmaatregelen te nemen. Ik ben op weg naar het kleine vliegveld en word een beetje ongerust. Ik weet uit de recente gebeurtenissen in Mozambique wat een cycloon kan aanrichten. De tropische storm Joaninha is aan kracht aan het winnen en nog op 400 kilometer afstand van het eiland. Het waait ook flink. Mijn taxichauffeur, die dit soort berichten gewend is, reageert laconiek. Toch geeft hij voor de ingang van de terminal nog even zijn visitekaartje af, met een blik van “just in case”.

Ik heb geluk, mijn vlucht terug naar Mauritius vertrekt met slechts een kleine vertraging. Maar het is wel de laatste vandaag, de avondvlucht is vanwege het weer geannuleerd. Een dag later, terug op Mauritius zie ik dat de cycloonwaarschuwing in ernst toeneemt, tot klasse 4, de zwaarste categorie. Om dan op het laatst in kracht af te nemen en voorbij te gaan aan het mooie eiland. Gelukkig. Net als Cornelis van der Star, Wolfert Harmensz en Boudewijn Büch ben ik maar kort op dit eiland geweest. Maar lang genoeg  om deze ooit zo solitaire plek niet meer te vergeten.