Islam, olie en woestijn (3)

Saudi Arabië in drie woorden? Ik zet ze in alfabetische volgorde: islam, olie en woestijn.

Zand is er genoeg in dit land. Neem maar eens de trein vanuit Riyad of een van de andere steden. Eenmaal het stedelijk gebied uit vult je uitzicht zich met een oneindige gele zandvlakte. En niet alleen je ogen. Door de airco dringt het ook langzaam je neusgaten binnen: zandgeur.
De trein doet wolken van zand opstuiven langs de ramen. Op de oostelijke route naar Al-Hofuf en Damman loopt de woestijn die je ziet helemaal door tot in het Lege Kwartier, de grootste zandzee ter wereld.

Met in het grootste deel van het land maar enkele tientallen millimeters regen per jaar maakt water en niet olie hier tot de belangrijkste vloeistof.

De kenner weet dat een woestijn veel meer gezichten heeft dan een eindeloze zandvlakte. Ook in dit land, dat op het oog een grote zandbak lijk te zijn. Het Arabisch schiereiland ontstond zo’n 50 miljoen jaar geleden door het schuiven van continenten. Afrika en Azië bewogen uiteen. De opening die ontstond is nu de Rode Zee. De opstuwing aan de andere kant creëerde een keten van steile kliffen die van noord naar zuid 800 kilometer lang is: de Tuwaiq escarpment. Ben je in Riyad, dan is dit een must see.

Op anderhalf uur rijden, het laatste half uur door de woestijn, sta je oog in oog met de kliffenpartij die ter plaatse Jebel Fihrayn heet. Of, veel dramatischer: Edge of the World. En zo ziet het er ook uit. Onze chauffeur parkeert zijn 4x4 en na een kleine klim zie je het uitzicht in volle glorie. Hoog opgestuwde kliffen van kalksteen en klei. Lijn voor lijn zie je de aardlagen die zich in miljoenen jaren hebben gevormd. Richt je blik omlaag en je kijkt 300 meter recht naar benden het ravijn in. Voor je zje je een vlakke woestijn tot zover het oog rijkt. Ooit was dit een oceaanbodem. Beneden zie je kronkelende rivierbeddingen waardoorheen sinds mensenheugenis karavaanroutes van west naar oost lopen. Een plek om even stil te worden van het majestueuze landschap. Langzaam zie ik de zon onder gaan.

In het oosten van het land, nabij de plaats Hofuf in de provincie Al Ahsa ligt de Al Qarah berg. Een totaal ander plaatje. Al van ver zie je het gevaarte van kalksteen boven het landschap uitsteken. Er is hier bijna niemand. Dat maakt het plaatje als je tussen de grillig uitgesleten formaties wandelt nog indrukwekkender. Deze berg staat bekend om zijn grotten die in de loop van de tijd door allerlei vormen van erosie zijn ontstaan. Wie wel eens in Petra, Jordanië is geweest zal het beeld van de smalle kloof hier wel herkennen. In de grotten heerst een constante aangename temperatuur. Prima plek om te verblijven. Het gebied hier kent dan ook een bewoningsgeschiedenis die vele duizenden jaren terug gaat. Vooral de beschaving van de Dilmun, een volk in de regio rond de Perzische golf dat handel dreef met Mesopotamië, is hier bekend. Jaren terug bezocht ik hun oorspronkelijke hoofdstad in het nabij gelegen buurland Bahrein.

De geschiedenis van de Dilmun is verbonden met Bijbelse verhalen over het hof van Eden en de zondvloed. En je struikelt hier over veel meer legendes: een hoop groten uit de christelijke en islamitische geschiedenis zijn met deze plek verbonden: Adam, Abraham, Noah en Judas, al hun namen komen hier voorbij. Toepasselijk heeft men het bezoekerscentrum bij de berg ‘Land of Civilizations’ genoemd.
De Al Qarah berg ligt midden in een oase, Al Asha genaamd. En dus heb je een uitzicht over een spreekwoordelijke zee van miljoenen palmbomen. Deze oase, die met 85 vierkante kilometer de grootste ter wereld is, zorgt voor een productie van honderdduizend ton dadels per jaar.

En dat is mooi, want Saudi Arabië wil immers minder afhankelijk worden van olie-export. In hun enthousiasme zijn ze vanaf je jaren zeventig fors gaan investeren in landbouw door mechanisatie, irrigatie met bakken vol subsidie. Het land is volledig zelfvoorzienend in haar voedselproductie en zelfs een belangrijke exporteur van landbouwproducten. Dat zou je niet zeggen van een woestijnland.
‘Saoedi-Arabië heeft nog maar water voor 13 jaar’ luidde de alarmerende kop van een krachtenbericht in de Belgische krant De Morgen in 2016. De Wereldbank had zojuist een zorgwekkend rapport uitgebracht over de slinkende drinkwatervoorraden in de wereld. Bijna de volledige waterconsumptie in Saudi Arabië bestond op dat moment uit grondwater. Dat langzaam op raakt. De Saudische overheid is zich wel bewust van dit probleem. Een steeds groter deel van het drinkwater komt van ontziltingsinstallaties aan de Perzische golf. Een hele kostbare methode.

De miljoenenstad Riyad wordt zo van drinkwater voorzien. Al in de jaren zeventig werd er een reusachtige watertoren voor gebouwd. Het is nu een van de iconische objecten in de stad.
Het land doet zijn best de landbouw, die nu nog 90 procent van de watervoorraad opslurpt, te hervormen met allerlei waterbesparende technieken, gesloten kasstromen, zoutwaterlandbouw en aquacultuur. Maar nog steeds is grondwater nodig om de boel draaiende te houden. Gevolg: de ondergrondse waterreserves nemen een tot twee meter in diepte af per jaar.
De watertoren in Riyad is permanente herinnering aan misschien wel de grootste uitdaging waar het land voor staat. Niks economische diversificatie en welvaart zonder drinkwater. Ik heb gezien hoe mooi en afwisselend dit woestijnland is. Maar zonder water is de toekomst dor en levenloos.