Islam, olie en woestijn (2)

Saudi Arabië in drie woorden? Ik zet ze in alfabetische volgorde: islam, olie en woestijn.
Olie veranderde alles. In het voormalige paleis van koning Abdulaziz in de hoofdstad Riyad zie ik een foto van hem en zijn zoon kroonprins Saud op inspectie bij een boorplatform. Het is dan 1939. Aardolie vormde zich in miljoenen jaren op wat ooit een zeebodem was. En laat hier onder de woestijn en voor de kust nou precies de goede condities aanwezig zijn.

Al kort na de vorming van de staat Saudi Arabië werd de eerste oliebron ontdekt. De trein naar de oostelijke stad Hofuf rijdt langs grote opslagtanks. In dit gebied werd twintig jaar na de eerste vondst het zogenaamde Gwandar oliegasveld ontdekt. Met een enorme omvang van 280 bij 30 kilometer het grootste ter wereld. Goed voor twee derde van de olie- en gasproductie van Saudi Arabië.

Olie is als moedermelk en Saudi Arabië werd de moeder aan wiens borst de immer dorstige economieën uit vooral het westen zich konden laven. Tegen passende betaling natuurlijk.

In een oude atlas lees ik een korte beschrijving van de economie van Riyad omstreeks 1940: die bestond voornamelijk uit weverijen en paardenhandel. De stad had enkele tienduizenden inwoners. Je snapt het al: de oliewinning zette dit beeld op zijn kop.
Vanuit het vliegtuigraam zie je wat voor omvang deze stad heeft. Ze is groot! Met tegen de 2000 vierkante kilometer is ze in oppervlakte bijna tien keer zo groot als Amsterdam. Ook in inwoneraantal is Riyad met acht miljoen mensen Amsterdam maal tien.

Waar je in menig grote wereldstad te voet nog aardig wat van de stad kunt zien, is dat in Riyad niet te doen. En dus wordt het stadsbeeld bepaald door auto’s en auto’s in lange rijen. Ik had gehoopt dat de voorspelling rondom het gloednieuwe metronet dat in aanleg is zou zijn uitgekomen: open begin 2022. Maar helaas, dat was te optimistisch, net zoals de aangekondigde opening in 2021, 2020 en zo terug tot 2018 te voorbarig bleek. Het is ook een groot project natuurlijk, met zes metrolijnen en 85 stations.
“Iedereen die zaken wil doen in dit land komt naar Riyad”, zegt mijn taxichauffeur. Dat klopt wel ongeveer. De oliewinning en verwerking, die nog steeds de helft van het bruto nationaal product bepaalt, maakte van Riyad het handelscentrum van het land en een van de belangrijkste financiële centra ter wereld.
De weerslag daarvan zie je in het King Abdullah Financial District.

Glimmende gebouwen en torens. Sommige zijn architectonische hoogstandjes, zoals de Faisalah toren met een markante bol in de top en het Kingdom Centre dat de vorm heeft van een flessenopener. Ironisch genoeg in een land waar alcohol verboden is. Bovenin de 300 meter hoge toren is een mooi uitzichtpunt gebouwd in de vorm van een brede loopbrug tussen de twee toppen van het bouwwerk. Daar zie je avonds het stadscentrum in duizend-en-een lichtjes schijnen.

De westerse wereld stond aan de basis van de Saoedische oliewinning en financiële sector. Het hedendaagse staatsbedrijf Aramco, de grootste olieproducent ter wereld, is voortgekomen uit Amerikaanse bedrijven die concessies hadden gekocht van de Saoedische koning. Met 80.000 werknemers en een kwart van de wereldreserves aan olie is het een gigant. Ook Nederland was betrokken. De Saoedische Alawwal bank komt voort uit de Saudi Hollandia bank: de oudste bank van het land Opgericht in 1926 voor pelgrims uit Nederlands Indië, groeide het uit tot de centrale bank van Saoedi’s Arabië, waar de goudvoorraad van het land werd bewaard en via welke de eerste olie transacties werden afgewikkeld.

De olie-inkomsten leggen de Saoedi’s geen windeieren. Het gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking ligt boven dat van Nederland. glimmende winkelcentra te over in de hoofdstad. 

Maar op een dag is de olie op, of droogt de vraag op. Zeker met de omschakeling naar duurzame energiebronnen die gaande is. Al in de jaren zeventig begin Saoedi Arabië te investeren in ander sectoren. Eerst nog dicht bij de eigen leest: van oliewinning naar verwerking van aardolie. De Saudi Arabian Basic Industries Corporation (Sabic) is het grootste petrochemische bedrijf in het Midden-Oosten. Met hun Europees hoofdkantoor bij ons in Sittard.

Recent is gekozen voor een verdergaande economische stap. In 2016 presenteerde de Saoedische regering haar zogenaamde ´Vision 2030´. Een programma om de economie verder te diversifiëren.
Een hogere arbeidsparticipatie van vrouwen, de promotie van toerisme en topsport, investeringen in moderne technologie en schone energie.

Lang was Saudi Arabië gesloten voor toerisme. Het doet me denken aan Japan, dat lang westerse invloeden buiten de deur wist te houden door de Nederlanders exclusief handelsrecht te geven vanaf het eilandje Decima, in afzondering van de rest van het land.  Zo kon je tot voor kort alleen met een zakenvisum de Saoedische bodem betreden.

Nu wil het land graag toeristen zien komen. Er wordt hard gewerkt aan het verbeteren en openstellen van tal van toeristisch plekken: vooral historische plaatsen en iconische landschappen. Het liefst ziet men de goed betalende toerist komen. Te zien aan de prijzen van georganiseerde reizen naar dit land lijkt dat te lukken. Gelukkig kun je aks individuele reiziger dit land ook heel betaalbaar bezoeken.

En wat topsport betreft: de euforie in Riyad is groot als het nationale team tijdens het WK voetbal Argentinië verslaat. Precies wat de bedoeling is. De koning is zo blij dat iedereen in overheidsdienst (en dat zijn er veel) spontaan een dag vrij krijgt na de wedstrijd. Dat gaat goed georkestreerd. Een expat die werkt is de wereld van data en privacy laat me het ´dagje vrij’ sms’je zien dat diezelfde dag naar werkenden uit de buitenlandse gemeenschap werd gestuurd. Toch een beetje ‘Big Brother’ gevoel.

Het vlaggenschip project van de visie 2030 is toch wel ‘Neom’. In het uiterste noordwesten van het land wordt dit gebied ontwikkeld tot een toeristische bestemming en speciale economische zone. Met als meest in het oog springende ontwikkeling ‘The Line’: een stad voor negen miljoen inwoners over een lengte van 170 kilometer. Volledig functionerend op duurzame energie en volgepakt met slimme technologie.
Ik neem een kijkje in de tentoonstelling die er speciaal voor is ingericht: ‘The Line Experience’. Ook het Nederlandse architectenbureau OMA van Rem Koolhaas heeft bijgedragen aan de ontwerpen zie ik. Met 1001 vragen over de haalbaarheid en wenselijkheid van een dergelijke stad, lijkt het erop dat het ding gewoon gebouwd gaat worden. Zou het een succes kunnen worden?

Ik krijg de indruk dat de Saoedi’s haast krijgen met de realisatie van hun ‘Vision 2030’. Alsof ze weten dat het niet lang meer duurt voor de olie-inkomsten opdrogen. Alsof dat moment veel dichterbij is dan jij en ik misschien denken.

Om de visie te verwezenlijken zal de Saoedi-Arabische samenleving inderdaad opener moeten worden. Hoe zal anders de confrontatie van een conservatief-islamitische samenleving met westerse waarden gaan uitpakken? Een belangrijke vraag die over ‘The Line’ wordt gesteld is of je er alcohol mag drinken. Welke toerist wil er anders gaan verblijven of zelfs gaan wonen?

In de ‘goodiebag’ die ik meekreeg in Hofuf zit een klein kaartje met een toelichting op het cadeau. “Saoedi Arabië is een van de meest onbegrepen landen in de wereld aangaande religie, cultuur en erfgoed. Met dit cadeau willen we misvattingen verhelderen en bezoekers het ware beeld van Saoedi Arabië meegeven”. Ik vind het een sympathiek gebaar. Laten we dat van twee kanten doen: misvattingen verhelderen, respect hebben voor verschillen en het beste van elkaars culturen en samenlevingen als voorbeeld nemen. Voor hoe het nog beter kan.