Gedwongen huwelijk

Ik vond het een van de meest indrukwekkende bezienswaardigheden in Midden-Amerika: het Panama kanaal. Enorme containerschepen die exact door het smalste punt in het kanaal passen. Maar vooral het idee dat een verkorte handelsroute tussen de Atlantische en Pacifische oceaan was gebouwd, in plaats van de lange route om Kaap Hoorn.

Precies dat lucratieve visioen hadden de Schotten een paar honderd jaar geleden. Heel wat Aziatische, Afrikaanse en Amerikaanse gebieden waren al vergeven als kolonie aan de Europese grootmachten, maar hier lagen nog kansen.  Ze stichtten een kolonie om de overland handelsroute (een kanaal graven was nog te complex) tussen de twee oceanen te gaan exploiteren. Het werd een totale mislukking met grote direct en indirecte gevolgen. Een daarvan was de bloei van de stad Glasgow. 

Loop door het centrum van Glasgow en het is je duidelijk: deze stad heeft haar bloeitijd in de industriële negentiende eeuw gehad. Prachtige  gebouwen in Victoriaanse stijl die economische macht uitstralen. Maar ook een vervallen industriecomplex in High Street, hartje centrum. Economie beweegt zich in golven en Glasgow heeft ze allemaal meegemaakt. 

Een belangrijke golf, misschien wel de belangrijkste ontstond na het Panamese debacle.  Dat avontuur begon heel hoopvol. De kersvers opgerichte Schotse Compagnie zond in 1698 vijf schepen met 1200 kolonisten richting Panama, waar zij de kolonie New Edinburgh stichtten. Amper acht maanden later was driekwart van hen al overleden aan tropische ziekten. Vervolgpogingen om de kolonie nieuw leven in te blazen mislukten allemaal. In 1700 joegen de Spanjaarden, heer en meester in dez regio  de laatste Schotse kolonisten weg. Ziekten en een povere organisatie hadden het Schotse koloniale avontuur de nek om gedaan. Maar er was meer. Zoals de opvallende rol van koning William II. Het standbeeld van hem in hartje Glasgow, vlakbij de ruim duizend jaar oude kathedraal, zal tot de dag van vandaag wel gemengde gevoelens oproepen.  

Deze Hagenees van geboorte die het tot koning van Nederland, Engeland Schotland en Ierland had geschopt, was niet zo dol op de Schotse koloniale aspiraties. Het zou alleen maar tot verstoring van de Britse koloniale handel leiden en tot gedoe met de Spanjaarden, de dominante macht in Midden- en  Zuid-Amerika. King Billy, zoals ze hem hier kennen, was al in oorlog met Frankrijk. Daar kon geen gedoe met de Spanjaarden bij. Ergo: alle steun voor de Schotse aspiraties werd geblokkeerd, alle handel van de Engelse koloniën met de Compagnie verboden. 

Het faillissement van de Schotse onderneming was dramatisch. Eenvijfde van al het kapitaal van het land was in dit avontuur gestoken. Voorstanders van een verenigd Engeland en Schotland hebben dit gegeven slim uitgenut. Zij legden een onweerstaanbaar bod op tafel: het nieuwe Verenigd Koninkrijk zou de Schotse schulden op zich nemen. Voor de kleine maar invloedrijke groep Schotse ondernemers die maar al te graag hun verloren geld terug zagen vloeien deed dit de balans omslaan: een meerderheid in het Schotse parlement stemde in 1707 voor de Act of Union. Engeland en Schotland fuseerden tot 1 staat. Het is nog steeds een van de belangrijke momenten in de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk.

Was het een verlies voor Schotland? Nou nee, want de integratie tussen de twee koninkrijken opende de enorme markt die het Britse wereldrijk was voor Schotland. En laat nu Glasgow met haar strategische toegang tot de zee via de rivier Clyde de ideale aanvoerhaven voor Amerikaanse tabak en suiker uit de Cariben blijken. Tabaksbaronnen heten ze, de mannen die grof geld verdienden aan de handel. We weten allemaal tegen welke prijs. De rijkdom kwam dankzij de tabaks- en suikerplantages. Die werden gerund met slavenarbeid.  Dat geeft het stedelijk schoon in de nieuwe stadsdelen uit die tijd, zoals op St Andrews Square en in Merchant City wel een smetvlek.  

De industriële revolutie die daar op volgde maakte van Glasgow een centrum van handel, scheeps- en machinebouw. De hoogtijdagen van de gebouwenpracht in Victoriaanse stijl. Ook van deze tijd kennen we de  schaduwkant: slecht betaalde arbeiders in slechte huisvesting. Na de zoveelste uitbraak van een besmettelijke ziekte in de stad moest er wat gebeuren. 

Ik stuit op nog een interessant standbeeld, dat van James Lumsden. Lid van de stedelijke elite en burgemeester van Glasgow in het midden van de negentiende eeuw. Onder zijn hoede werd de stad verder uitgebreid. Want de industrie had arbeiders nodig. En die moesten wonen. Graag ook een beetje fatsoenlijk en gezond. Onder James leiding werd Glasgow in oppervlakte verdubbeld. Al gauw was het na Londen de tweede stad in het Britse Rijk. 

Maar een arbeidersstad wordt zelden een paradijs. Zeker Glasgow niet. De industriestad kreeg vanaf de jaren 1960 een klap door het vertrek van de klassieke maakindustrie naar lage lonenlanden. En dat is nog steeds te merken.  De bevolking van het hedendaagse Glasgow heeft het niet gemakkelijk. Een hoge werkeloosheid, een lage levensverwachting, veel armoede. 

De lokale economie krabbelt weliswaar op uit het dal met een groeiende dienstensector, maar de stad blijft  onderaan de ranglijstjes van Britse steden staan. Ik heb heb deze reis geen tijd de buitenwijken van Glasgow te bezoeken, maar ik ken ze uit Liverpool en Belfast. De wetenschap dat het hier nog beroerder is zegt mij genoeg.  

De welvaart en welzijnstoestand van de Schotse (stedelijke) bevolking kleurt de discussie over onafhankelijkheid sterk. Want de inwoners van Schotland, met die van Glasgow voorop maken in vergelijking met de rest van het Verenigd Koninkrijk relatief veel gebruik van sociale voorzieningen. De rekening daarvoor komt in geval van onafhankelijkheid volledig bij de Schotse belastingbetaler te liggen. Hogere belastingen dus, tenzij langs de weg van economische groei de overheidskas met extra inkomsten wordt gespekt. 

Het kan, want Schotland heeft bijvoorbeeld een enorme potentie als energieleverancier. Maar of het te verzilveren is? Niet voor niets zijn de Schotten verdeeld over onafhankelijheid. Het is koffiedik kijken.   En je vraagt je af of afscheiding misschien de weg van de minste weerstand en meeste stemmen is. Meer halen uit samenwerking is vaak taaier en scoort minder bij de kiezer. 

De verbinder zijn tussen twee oceanen is de Schotten in Panama niet gelukt. Misschien is het nu tijd om het dichter bij huis te proberen: opnieuw de verbinding smeden tussen de landen in het meer dan 300 jaar oude Verenigd Koninkrijk.