Finishing touch

Dat de New Engeland States in Amerika en Nova Scotia in Canada heten zoals ze heten lijkt heel vanzelfsprekend. Het waren koloniën van het Verenigd Koninkrijk, een nieuw stukje moederland. Maar er is meer. Ik ben twee keer in Nova Scotia geweest. Toerend door het Schots ogende landschap snapte ik de naamkeuze voor deze provincie. De landschappen lijken op elkaar. 

Maar waarom is er zoveel overeenkomst tussen gebieden die van elkaar zijn gescheiden door de Atlantische oceaan? Het antwoord is simpel: ze maakten ooit deel uit van hetzelfde continent. 600 miljoen jaar geleden begon een oercontinent bij de zuidpool op te splitsen in afzonderlijke delen. Schotland, Scandinavië en de oostkust van Amerika maakten deel uit van hezelfde puzzelstuk. Later pas werden ze gesplitst door de Atlantische oceaan. Een beetje gelijkenis is zo gebleven. 

Engeland en Wales ‘reisden’ juist richting Schotland. Door geologie werden ze aan elkaar geplakt al lang voor de mens het Verenigd Koninkrijk uitvond.

In elk van de steenlagen en rotsmassieven op de Schotse eilanden vind je een stukje van die miljarden jaren geologische processen terug. Vaak heel prominent aan het oppervlak. 

Mijn favoriet is de Lewisian Gneis. Eigenlijk best saai ogende rotsmassieven. Je vind het op Shetland en natuurlijk op Lewis, het hoofdeiland van de Hebriden.  Waarom dan och interessant? Omdat het oud is, heel oud. De steenmassa’s gaan in leeftijd tot 3 miljard jaar terug, de jeugd van de planeet Aarde. In die tijd is het onder druk en hitte diep in het binnenste van de aarde to een soort kneedsel van van alles.  

Vooral het zuidelijk deel van het eiland Harris ligt bezaaid met van die oeroude rotsblokken. En buitenaardse aanblik. Dat vond Stanley Kubrick ook toen hij zijn geweldige filmklassieker ‘2001, A Space Odyssey’ draaide. Voor de scenes die op Jupiter speelden vond hij hier de perfecte setting. Dat vind ik ook. Voor het gevoel bewerk ik een foto van het landschap hier tot mijn stukje Jupiter. 

Met oneindig veel wandelmogelijkheden zijn de eilanden een fantastische bestemming voor de natuur liefhebbende en rustzoekende reiziger. Goed voor het toerisme, maar minstens zoveel welvaart werd door geologische processen zo’n 150 miljoen jaar geleden afgezet. Tijdens het Jurrassic, de tijd van de dino’s. Tropische warmte, tropische begroeiing.  De basis voor de vorming van turf op het land en olie en gas in de Noordzee.

Dat al die soorten steen en rots niet keurig als een spekkoek laag voor laag chronologisch op volgorde liggen, was lange tijd onbekend. Nu weten we dat geologische processen op veel plaatsen de hele boel door elkaar hebben gehusseld, waardoor oude lagen bovenop jonge formaties terecht zijn gekomen. Het waren de geologen Peach en Horne die in de tweede helft van de negentiende eeuw deze theorie presenteerden. Die ontstond na landurig onderzoek in de Schotse Hooglanden. Hun researchcentrum van destijds is nu een Geopark. Het duurde tientallen jaren voor de theorie van de twee werd geaccepteerd, maar uiteindelijk konden wetenschappers niet om hun bewijs heen. De oercontinenten Laurentia en Baltica waren 400 miljoen jaar geleden tegen elkaar gebotst waardoor de hele boel werd opgeduwd en opgefrommeld. Een revolutionaire vondst waarvoor de heren in het Geopark met een standbeeld worden herdacht.  Het resultaat van de continentale botsing was spectaculair: een bergketen zo hoog als de Himalaya. De door weer en wind afgesleten resten daarvan vormen nu de Schotse Hooglanden. 

Als je toch in een geologie-mood bent, kun je in Schotland nog heel wat souvenirs van de geologische tijdschaal vinden. De Himalaya-hoge bergketen was nog niet gevormd of scheuren in de aardkorst gaven ruimte aan heftige vulkanische activiteit. Eruptie op eruptie vormden lagen gesteente die nu prachtig te zien is in de kliffen van Eshaness aan de westkust van  Shetland.  De ijstijd die volgde was een tijdperk waarin gletsjers en ijspakketten de boel platwalsten en bijschaafden. En mooi gepolijste reuzestenen achterlieten. Het stijgende water weer daarna zorgde voor de vele inhammen die de kusten het Schotland en haar elanden zo karakteristiek maken. 

O ja en toen kwam de mens op het toneel, die in korte tijd het land verder vormde met dorpen, wegen, havens en al dat soort  bouwsels. Het Antropoceen werd het nieuwste tijdperk op de geologische schaal. 

Schotland en Nova Scotia waren toen al lang geleden gescheiden geraakt door een oceaan. Maar dat hield ons mensen niet tegen. We staken over en gingen bouwen zoals we huis gewend waren. Nova Scotia leek niet langer slechts in eerste aanleg op Schotland. Wij mensen zorgden voor de finishing touch.