Vertrouwd en vergeten

Heb je wel eens over een planetenpad gelopen? Waarbij je steeds grotere afstanden aflegt om de volgende planeet in ons zonnestelsel te bereiken?  Vandaag loop ik over een tijdpad. Letterlijk. Het begint bij de eerste mens op de maan en voert over steeds grotere afstanden langs stenen die mijlpalen in onze geschiedenis aangeven. Het roept herinneringen op aan grote momenten en monumenten uit de oudheid. Ik loop langs de eerste kruistochten, de val van Rome, de Chinese Muur, de piramides van Giza diep het verleden in tot aan Stonehenge. Wat kun je voorbij dat punt nog meer verwachten dan wat potten en pijlpunten uit het Stenen Tijdperk?

Er is meer: hier in Skara Brae op Orkney. Ik sta voor een groepje ronde stenen huisjes uit de late steentijd. We praten over 3100 voor Christus, over 5000 jaar geleden!  Door een zware storm in 1850 werd het zandpakket waaronder  het dorpje duizenden jaren begraven lag weggeslagen. Wat een vondst. Het gaf voor het eerst een inkijk in het dagelijks leven van mensen uit dit verre mistige verleden. 

Wat k hier zie en voel doet me denken aan mijn bezoeken aan Pompei en Herculaneum in Italië. Juist dat intieme kijkje in de huizen van gewone mensen, plotseling verstilt in de tijd en zolang verborgen gebleven, maakt het indrukwekkend.

Nu is het precies zo, maar dan nog dieper in de mist van de geschiedenis. Wat het meest raakt zijn de stenen plankenkasten waar deze prehistorische mensen hun spullen in uitstalden. De kasten staan er bij alsof de bewoners gisteren zijn verhuisd. Samen met de bedden, de haard en het pad tussen de tien huisjes voelt het zo dichtbij. Wat is er eigenlijk echt veranderd in die 5000 jaar tijd?. Al die dingen zijn er nog steeds. Allemaal meer sophisticated, maar volgens hetzelfde concept.  

Deze mensen reisden al, blijkt uit opgegraven aardewerk met identieke exemplaren gevonden in Ierland. Ze waren georganiseerd in sociale verbanden. Ze kampten met de vraag hoe het land kon voorzien in voedsel, hoe zich te verhouden tot of vechten tegen andere groepen, hoe om te gaan met veranderende klimatologische omstandigheden. Een van deze factoren heeft gemaakt dat ze weggetrokken en nooit meer terugkwamen. Omdat het niet meer kon.

Er was behoefte aan hoop. Die net als nu werd gevonden in religie en rituelen, vermengd met een vleugje van iets wat we wetenschap noemen. De verhoudingen in het mengsel zijn de in loop van de millennia natuurlijk veranderd ten gunste van de wetenschap, maar een mix is het gebleven.  

Men bouwde steencirkels. Ze zijn nog altijd imponerend als de grootse kathedralen en hoogste torens van deze tijd. Plaatsen om samen onder de indruk te zijn van wat was bereikt en samen te hopen dat het nog onbereikbare spoedig zou komen. Althans dat denken we. Zeker weten we het niet.

Deze eilanden zijn bezaaid met verlaten monumenten uit lang vervlogen tijden. Ik sta in een Broch, de resten van een stenen ronde toren uit de ijzertijd. Midden in een totaal verlaten landschap in het westen van Mainland Shetland. Typisch zo’n plek waar je even stilletjes om je heen staart met alleen het geluid van de wind. Niet alleen voelt het mysterieus hier, we weten opvallend genoeg ook heel weinig over de functie van deze torens, die we alleen in Schotland vinden.  Wat waren het? Waarom staan ze hier?  Net als de steencirkels staan ze allemaal in de buurt van de zee. Van een volk dus dat ook leefde van de visvangst? Of waren het bakens? Of verdedigingstorens tegen de aanvallen van Vikingen?  

Waar de huisjes van Skara Brae zoveel herkenbaars hebben, snappen we niet zoveel van de steencirkels en Brochs.  Ergens op de lange gang over het tijdspad van de menselijke soort zijn ze verwijderd geraakt van onze moderne levenswijze. En toen waren we het zomaar vergeten.