In between

De vlaggen van de Shetland eilanden en de Orkney’s doen helemaal niet aan het Verenigd Koninkrijk denken. Des te meer aan Scandinavië. Ik dacht dat ik alle varianten van de vlag met een Scandinavisch kruis al wel op locatie gezien had, ook de minder bekende als die van de Faroer eilanden, Bornholm en de Aland eilanden. Maar ik sta toch echt weer voor nieuwe wapperende soorten. Shetland heeft een wit kruis op een lichtblauwe vlag. Deze dateert uit 1969, het jaar waarin de eilanden 500 jaar bij Schotland hoorden. Het witte kruis staat voor het Scandinavische erfgoed, het blauw voor het Schotse. Orkney heeft ook zoiets: een blauw kruis op een rood met gele achtergrond: een mix van de Noorse en Schotse koninklijke familiewapens gemengd met het blauw van Schotland. Deze vlag is officieel sinds 2007. 

De recente datering van beide vlaggen maakt meteen duidelijk hoe belangrijk de Scandinavische roots zijn voor beide eilandengroepen. 

Niet vreemd, vanaf de achtste eeuw begonnen zich Vikingen uit Noorwegen op de eilanden te vestigen. Het waren de eeuwen van de bekende stromen van Vikingen die over Europa en ver daarbuiten uitwaaierden. De eilanden bleven onder heerschappij van Noorse koningen. De Noren brachten hun DNA, hun taal en later het christendom.

Vooral de Noorse taal is nog alom aanwezig hier. Bijna elke plaatsnaam op de Shetland eilanden heeft een Noorse oorsprong. En wie het niet kan raden word geholpen door de plaatsnaamborden met uitleg. Het Noors verbasterde tot een variant die Norn heet en tot rond 1800 actief werd gesproken. Nu domineert een Schots dialect op de elanden: Shetlandic en Orcadian. Met nog sporen van de Noorse taal en enkele woorden uit het Nederlands, zoals ik in mijn vorige blog schreef. Er worden zelfs pogingen gedaan om het Norn weer te doen herleven. 

De Scandinaviërs lieten ook bouwwerken na. In 1137 stichtten ze de Sint Magnus kathedraal in Kirkwall, de hoofdstad van de Orkney’s. Een prachtig gebouw in Romaanse stijl. Binnen proef je de sfeer van 1000 jaar terug. Magnus was graaf van de Orkney’s aan het  begin van de 12e eeuw. Hij kreeg ruzie met zijn neef over de eilanden, werd vermoord en later heilig verklaard. Zijn botten liggen in de kathedraal. 

De band tussen de twee archipels en Noorwegen is merkbaar gebleven. Toen in 2012 in Scalloway het lokale museum werd geopend, was het niet een politicus uit Schotland die de openingshandeling verrichtte, maar Jens Stoltenberg, de toenmalige premier van Noorwegen (nu secretaris generaal van de NAVO).   

Tijdens de Tweede Wereldoorlog onderhielden lieden van het Noorse verzet onder de naam ‘Shetland Bus’ in het geheim een bootdienst tussen Noorwegen en de eilanden. Ze smokkelden zo een hoop spionnen, militairen en materieel naar bezette gebieden en terug. Natuurlijk werden de onderlinge banden er door aangehaald.  

Tja, en toen kwam 600 jaar geleden koning James III, zoon van Maria van Egmond uit Grave op het toneel. Hij annexeerde de beide eilanden groepen. De Schotse tijd was begonnen. Toch vind je hier geen doedelzakken of geruite kilts.  

Geografisch en cultureel dichter bij, of minstens even zo dichtbij Scandinavië als bij het Britse vasteland. Die aparte positie merk je nog een millennium later. Bijvoorbeeld aan het stemgedrag. Afwijkend van dat op het vasteland van Schotland. In de jaren zeventig een meerderheid tegen aansluiting bij de Europese Gemeenschap, later veel tegenstemmen tegen de Schotse onafhankelijkheid en vergeleken met het Schotse vasteland relatief veel voorstanders van de Brexit. 

Op beide archipels bestaan al een tijd bewegingen die streven naar meer autonomie binnen het Verenigd Koninkrijk. Voor echte onafhankelijkheid zijn de beide eilanden groepen, met elk ruim 20.000 inwoners te klein. Men lonkt meer naar een model zoals het Isle of Man dat kent: wel gelieerd aan het VK, maar met een hoge mate van autonomie. Of, zoals de Faroer eilanden, die op dezelfde manier zijn gelieerd aan Denemarken. Ooit bezocht ik die beide plekken. Ik snap de aanlokkelijkheid van een dergelijk model. Je hebt bijna volledige zelfbeschikking onder de warme deken (ook financieel) van een sterk moederland.

De economie van Shetland en Orkney biedt ze een goede uitgangspositie. Veel landbouw, nog wat visserij, een sinds de COVID pandemie goed herstellende toeristische sector. Geen beter moment om dat laatste te ervaren als er weer eens een cruiseschip aanlegt en de stadjes en bezienswaardigheden door hordes kruisvaarders worden overspoeld. En dan is er nog de energiewinning. De vondst van olie en gas voor de kust van Shetland bracht vanaf jaren tachtig een economische boost mee. Hier ligt een van de grootste olie en gasterminals van Europa. Shetland en vooral Orkney zetten nu volop in op windenergie en waterstof. Wie de NPO serie ‘Tom’s Schotland’ heeft gezien, herinnert zich de aflevering hierover. Energie-onafhankelijkheid maakt het gevoel dat de eilanden economisch beter af zijn met een grotere autonomie nog sterker. 

En dat is exact het thema dat de discussie over autonomie van al die regio’s in Europa (en daarbuiten) domineert: die eigen identiteit vind ik belangrijk, maar of ik die echt wil verzilveren in meer onafhankelijkheid? Dat hang af van de inschatting wat het betekent voor de eigen economie. In de rest van  Schotland is dat niet anders dan hier. En zoals je weet, over zoiets als economie willen de zelfs deskundigen nog wel eens van mening verschillen.