Kabbi-labbi

Shetland, waar doet je dat woord aan denken? Aan de gelijknamige detectieve serie? Ik denk ook aan het kleine paardje: de Shetland pony. 

Probeer het je voor te stellen, een visser in zondagse zeg Volendammer outfit met wijde broek en klompen op zo’n diertje rond paraderend. Hoe kom ik bij dat lachwekkende beeld? Niet zelf verzonnen, het is waar gebeurd. En wel hier in Lerwick, de hoofdstad van de eilandengroep. De geschiedenis van de Shetlandeilanden is doorspekt met invloeden en relicten uit Nederland. 

Dat begon in de 16e eeuw, toen de visgronden bij de eilanden Nederlandse vissers een bron van bestaan gaven. Jaarlijks tegen de zomer gooiden ze hun netten hier uit. Eenderde van de haring die in ons land werd verhandeld kwam uit deze wateren. De Bressay Sound, het kustwater bij de  tegenwoordige hoofdstad Lerwick noemden ze Busshaven, naar de Haringbuis, het type schip waarmee massaal werd gevist.  

De vissermannen gingen natuurlijk ook aan land, waar een levendige handel ontstond met de lokale bewoners. Eens per jaar was er een jaarmarkt op een plek tussen de Busshaven en de toenmalige hoofdstad Scalloway. Die plek, te herkennen als een lichtgroene heuvel in het landschap staat nu nog bekend als ‘Hollanders Knowe’. 

Dat Scalloway zijn titel als hoofdstad verloor aan Lerwick ligt ook aan de Nederlanders. Hun komst naar Busshaven leidde ertoe dat er wat hutjes werden gebouwd langs de natuurlijke haven. Nu is Commercial Street in Lewrick de plek waar de stad ooit begon. Die van Scalloway probeerde de toen nog schimmige nederzetting vol foute handel, drank en prostitutie van de kaart te vegen door het plat te branden, maar de handel was een onweerstaanbare magneet.  De groei van de nederzetting was niet te stoppen. 

Zeelieden aan de wal vonden ook heel braaf vermaak. Het moet een koddig gezicht zijn geweest op de Knab, de groenstrook voor de Busshaven, de parade van vissers op miniatuur-paardjes. Het verhaal gaat dat het ook een keer mis ging en een visser met paardje en al de rotsen af kukelde. Niet iets wat je overleefd denk ik, als ik omlaag kijk in de afgrond die de toepasselijke naam ‘Dutch leap’ heeft gekregen. 

Ook de VOC voer door deze wateren. Voor de schepen van ‘De Compagnie’ was de zuidelijke passage door het Kanaal linke soep. De smalle doorvaart bleek een ideale aanvalsplek voor Duinkerker kapers, piraten die feitelijk huurlingen waren van de Spaanse koning. Een noordelijke omgang, om de Shetland eilanden heen was een stuk veiliger. Maar nooit helemaal. In 1640 werd het schip ‘De Haan’ tot zinken gebracht. Een souvenir van deze ramp in de vorm van een kanon van het schip werd in 1922 in de haven van Lerwick opgedoken. Het staat nu tentoongesteld voor het lokale Shetland hotel. 

En dan was er het weer. Dat was hier echt niet vriendelijker dan elders op de Noordzee. In 1664 verging het VOC schip De Kennemerland bij de Shetland eilanden. Van de bemanning overleefde er maar drie de ramp. In het Shetland museum in Lerwick kun je als herinnering aan deze barre tijd een deel van de inventaris van het schip bewonderen. 

Vanaf het midden van de zeventiende eeuw raakte De Republiek ook nog verwikkeld in oorlogen met Engeland. In Lerwick werd fort Charlotte gebouwd om de Hollandse schepen te kunnen beschieten en de eilanden te beschermen. Nu staan de kanonnen langs de muren van het gerestaureerde fort werkeloos gericht op de Bressay Sound. In 1673 vielen de Hollanders het fort aan en samen het in de fik. 

Maar zelf kwamen ze er ook niet zonder kleerscheuren vanaf. Je zou het niet zeggen als bij Rojas Voe staat, een rustige inham in het verlaten noordwesten van de archipel. Hier vond in 1674 een zeeslag plaats. Het moet een spektakel zijn geweest. Het VOC schip ‘Wapen van Rotterdam’ had haar  toevlucht in de inham gezocht nadat het de mast en het roer had verloren tijdens een storm. Dat ging een tijdje goed, gezellig handel drijvend met de Shetlanders. Maar de Hollanders werden verlinkt en de Engelsen hadden wel behoefte aan wraak. Drie oorlogsschepen van de Engelse marine voeren Ronas Voe in.

Het gehavende Nederlandse schip kon niet ontsnappen uit de smalle inham. Een gemakkelijke prooi. Heel wat mannen van de 400 koppige bemanning kwamen om bij de slag die volgde. Een kleine onopvallende gedenksteen beneden aan de inham markeert de plek waar ze zijn begraven. Alleen te vinden als je er moeite voor doet. De Engelsen namen het schip en haar kostbare lading als trofee mee naar huis. 

Aan de vijandelijkheden met Engeland kwam in datzelfde jaar 1674 een eind, maar aan de scheepvaart op de Shetland eilanden nog lang niet. In tegendeel, in de 19e en begin 20e eeuw stikte het hier van de Nederlandse vissers. Sel je voor, met honderden braaf kuierend door de straten van Lerwick, trekkend aan hun pijp. Het waren graag geziene gasten met een voorliefde voor typische zeelieden-souvenirs, zoals hondjes van porselein. De handel floreerde in het stadje. Voor het innerlijk gemoed kwam er zelfs een Nederlandse dominee over die predikte in de St Columba’s Church.

Op het lokale kerkhof vind je een rijtje graven van omgekomen zeelieden. De inscripties in het Nederlands, zoals op de gedenksteen voor omgekomen Nederlandse zeelieden namens een aantal vissserijplaatsen in ons land. In het stadhuis van Lerwick vind je tussen de gebrandschilderde ramen er eentje geschonken door de stad Amsterdam. De visserij schepte een warme economische band.

 

Na zoveel tijd raakte het lokale Shetland dialect beinvloed door het Nederlands. Nu nog kun je daar de sporen van terugvinden in in het Shetlandse woordenboek. Een dochter is een dochter en een leppel een lepel. Maar het mooiste woord vind ik ‘kabbi-labbi’: druk geklets door elkaar. Het stamt van het Nederlandse ‘kibbelen’. 

Het favoriete product dat de Nederlanders al die eeuwen kochten van de Shetlanders waren sokken, gemaakt van Shetland wol. Nu nog zijn die dingen, naast truien en mutsen hèt populairste souvenir dat wordt verkocht. “Ze komen van de hele wereld hier”, zegt de dame van het kleine wolwinkeltje in Scalloway. Rustig zit ze achter haar antieke breimachine een banaan te eten. Tegenwordig is de Shetlandse economie een stuk diverser dan destijds. En toch, weer verlaat straks een Nederlander de archipel met een Shetland wolletje.