Zeenood

Ooit bezocht ik in Belfast de werf waar het roemruchte schip Titanic van stapel liep. En aan de overkant van de oceaan in Halifax de begraafplaats waar de verdronkenen hun laatste bestemming bereikten. Heel anders dan voorgesteld natuurlijk. Ik moet daar aan denken nu ik deze vier namen zie op een kleine gedenksteen.

Marie Elisabeth, Friedrich, August en Anna Elisabeth Vollmer. Vier broers en zussen. Kinderen nog, de jongste 7 jaar. Omgekomen bij een scheepsramp. In een zware storm voor het Duitse Waddeneiland Spiekeroog. Al is het 168 jaar geleden, het raakt toch.

Vandaag kan ik me de storm die destijds boven het eiland woedde niet inbeelden.
De strakblauwe lucht nodigt uit om ontspannen door de pittoreske straten van het oude dorp richting het strand te wandelen. Aan de rand van het oudste deel van het dorp ligt een klein kerkhof. Eerder een gedenkplaats. Het Drinkeldodenkarkhof. Rustplaats voor verdronkenen. Opgericht in dat jaar 1854 toen hier zoveel mensen tegelijk omkwamen dat het kerkhof bij de oude kerk te klein bleek. Ook de vier kinderen liggen hier. “Ferne von Ihrer Heimath fanden Sie hier Ihre letzte Ruhestatte” lees ik op een tweede gedenksteen.

Omgekomen op zee, op weg naar een land dat een beter bestaan biedt. Hoe actueel kan het zijn. Tegenwoordig is Europa voor velen die veilige haven. Lang was ons continent juist het oord dat werd verlaten en waren de Amerika’s het beloofde land. Tientallen miljoenen emigranten hebben die weg gekozen. Tussen 1840 en 1880 alleen al zo’n 3 miljoen Duitsers.

In die tijd voeren er nog geen stoomschepen over de oceaan die, ondanks het verhaal van de Titanic, garant stonden voor een veilige overtocht.
Men voer nog met zeilschepen. En dat was een ander verhaal. Zeker bij slecht weer was het hard werken om zo’n vaartuig in bedwang te houden tegen de elementen. Dat gold ook voor het zeilschip de Johanne.

In oktober 1854 vertrokken 200 zogenaamde Auswanderer met dat schip vanuit Bremerhaven naar Baltimore. Onder hen de familie Vollmer.
Nog maar net vertrokken kwamen ze een paar dagen later ten noorden van het eiland Spiekeroog in een zware storm terecht. Huilende wind en kolkende zee. De passagiers moeten doodsangsten hebben uitgestaan. Kapitein Jongejans kon het schip niet in bedwang houden. Het werd richting het eiland gedreven en liep vast in de branding. Om daarna door de beukende golven te pletter te worden geslagen. Van de ruim 200 opvarenden vond zeker eenderde de dood. Jacob en Gertrud Vollmer verloren hun vier kinderen. Nog dagen na de ramp spoelde lichamen aan. Wie het had overleefd werd zo goed als dat kon opgevangen door de bewoners van het eiland. Om daarna berooid terug te keren naar hun geboortedorpen in het midden en zuiden van Duitsland. De meesten deden geen tweede poging om Amerika te bereiken.

Wat een traumatische gebeurtenis. Dat was het zeker ook voor de eilanders. Hoe hard hun bestaan ook was, een ramp van deze orde hadden ze niet eerder meegemaakt. Tot de dag van vandaag speelt het verhaal van de Johanne een belangrijke rol op het eiland. De scheepsbel van het schip is bewaard in het lokale museum. Ik lees in de regionale krant Nordwest Zeitung hoe een aantal jaren terug nog een herdenkingsbijeenkomst werd gehouden voor de omgekomenen. Men luidde de oude scheepsbel van de Johanne om bij elke gong de naam van een slachtoffer voor te lezen. De voorzitter van de lokale museumvereniging trok in zijn toespraak een lijn naar het nu: jaarlijks verdrinken honderden mensen bij hun oversteek naar Europa, op zoek naar een veiliger en beter bestaan.

De scheepsramp was destijds aanleiding om serieus werk te maken van een goed georganiseerde reddingsdienst. Dat gebeurde in 1862. Aan de westzijde van Spiekeroog vind je nog het voormalige boothuis uit die tijd.

Remmer Oltmans Janssen was de eerste voorman van de reddingsboot op Spiekeroog. In het enige maar uitgebreide geschiedenisboek over het eiland zie ik een foto van hem: links staat een door een hard leven verweerd uitziende man zuigend aan een lange pijp tabak. Na zijn overlijden in 1895 kreeg Remmer een prominent graf op de oude begraafplaats van het dorp. Op de achterzijde van zijn grafsteen staat: ‘Dem Retter von 56 Schiffbruchigen’ Ze zullen hem stuk voor stuk dankbaar zijn geweest.

Nog steeds heeft de reddingsdienst een spilfunctie in deze regio. Tegenwoordig hypermodern uitgerust met tientallen snelle schepen verdeeld over evenzoveel reddingsstations langs de Duitse noordkust. In het jaarverslag van de ‘Seenotretters’ lees ik wat ze doen. Een vissersboot met motorpech te hulp geschoten die stuurloos richting een windmolenpark dobberde. Een toerist gered die overboord was geslagen van een zeilboot, twee kinderen die met een paddle board af waren gedreven richting een vaargeul. Klinkt als klein bier? Daar zullen de gereddenen anders over denken.

Het belang van de ‘Seenotretters’ neemt alleen maar toe. Zeker nu het veranderende klimaat zorgt voor frequentere en zwaardere stormen op zee . Nog maar een week geleden stuwde orkaan ‘Zeynep’ de golven metershoog tegen de eilanden. Waterschotten werden gesloten en hielden de zee buiten. Maar voor hoe lang zal dit nog werken? Gaan de eilanden langzaam in zee verdwijnen? Dan hebben de ‘Seenotretters’ straks misschien een nieuwe lichting emigranten op te pikken: klimaatvluchtelingen, op zoek naar een beter bestaan op hogere grond. Die ze hopelijk veilig bereiken.