Napoleon's noorden

De meeste mensen kunnen de namen van de Nederlandse Waddeneilanden wel opsommen. Om ze in de goede volgorde van west naar oost te zetten is er een handig ezelsbruggetje: TVTAS. Voorbij die laatste S van Schiermonnikoog wordt het lastiger. De rij gaat boven Noord-Duitsland door, met 2 kleine reeksen eilanden, netjes op alfabet. Nummer een van de eerste reeks, het eiland Borkum, kun je nog vanuit de Nederlandse Eemshaven bereiken.  Daarna moet je echt over Duits grondgebied. Ik ben op het derde eiland uit de eerste reeks: Norderney. Een uurtje varen uit de haven van Norddeich, iets boven een Noordduitse stad met de toepasselijke naam Norden.

Het eiland is iets kleiner dan Schiermonnikoog, maar heeft zes maal zo veel inwoners: rond de 6000. Het is al sinds het einde van de achttiende eeuw een kuuroord. Het enige dorp op het eiland, hoe origineel Norderney geheten, heeft nog iets van die sfeer. Mooie gebouwen uit de negentiende eeuw. Hotels en kuurbaden waar ooit beroemde Duitsers hun rust zochten. Vanaf het strand doet de bebouwing veel moderner aan: ik waan me in een kleinschalige versie van Noordwijk of Zandvoort.

Hier, in deze Duitse, deels Hollandse atmosfeer ontdek ik dat Norderney, de andere Noord Duitse Waddeneilanden en de rest van de regio Ostfriesland ooit bij Nederland hebben gehoord. Niet langer dan een paar jaar, maar wel in een roerige tijd in de Duitse geschiedenis. In 1807 versloegen de legers van Napoleon Pruisische en Russische troepen in de slag bij Jena. In het vredesverdrag dat daarop volgde, het verdrag van Tilsit, werd het Pruisische Ostfriesland toegevoegd aan het kersverse Koninkrijk Holland. Dat Koninkrijk was net een jaar oud. Het stond onder heerschappij van Lodewijk Napoleon, de broer van de keizer.

In de online collectie Koninklijke Bibliotheek vind ik een exemplaar van de Koninklijke Courant van vrijdag 2 december 1808. Daarin wordt de gebiedsuitbreiding van Holland met het nieuwe Oost-Vriesland jubelend en nauwgezet beschreven. Op dat moment is er al anderhalf jaar verstreken na het sluiten van het vredesverdrag. Dat hun nieuwe overheersers Nederlanders waren zal de Oostvriezen niet per se verdrietig hebben gestemd. Sinds oudsher waren er sterke banden met vooral het noorden van ons land.  De Friezen aan beide zijden van de grens deelden eenzelfde soort taal en cultuur. Nog steeds vind je in talloze plaatsen in Ostfriesland grafstenen en gedenkstenen met Nederlandse opschriften. Dat ging door tot in de 19e eeuw. In Ostfries dialect heet dit eiland 'Nördernei'. Duitse klanken met een Hollandse uitgang.

Door de toevoeging aan het koninkrijk Holland raakte Norderney afgescheiden van het Pruisische achterland. Met flinke gevolgen voor het kersverse kuuroord.  In het in 1809 van de hand van Evert Maaskamp  verschenen boek 'Nieuwe reiziger door het koningrijk Holland' wordt ook het nieuw toegevoegde Oostvriesland beschreven. 'Nordernij, waarop te voren een Zeebad was', is de enige, maar veelzeggende zin die aan het eiland wordt gewijd. De badgasten uit Pruisen bleven weg, net als alle handel met dat gebied. Noodgedwongen zochten de eilanders hun heil in smokkelhandel met het in de buurt gelegen eiland Helgoland. Dat was in Engelse en dus vijandelijke handen. Vooral de smokkel van suiker bleek heel lucratief.

Tegenwoordig loopt over de toenmalige smokkelroute een fietspad. Met de naam 'Zuckerpad' (let op het Nederlands geschreven woord pad) wordt de herinnering aan de smokkelroute levend gehouden. En die herinnering is niet alleen zoet. De Nederlanders lieten de illegale handel nog oogluikend toe.Tot in 1810 Napoleon de vazalstaat Holland, inclusief Ostfriesland, inlijfde bij het Franse keizerrijk. Ineens lag Norderney aan de noordgrens van het rijk. De Fransen stationeerden een legertje van 200 soldaten op het eiland. Om hun grens te beschermen tegen de Engelsen bouwden ze een schans. Ze plaatsten vier kanonnen op het verdedigingswerk. Tegen Engelse schepen en tegen die van smokkelaars. De kanonnen zijn regelmatig gebruikt. En wie werd betrapt met smokkelwaar stond de doodstraf te wachten.

In het uit 1800 daterende Conversationshaus, zeg maar het Kurhaus van Norderney, bevindt zich de bibliotheek van het eiland. Een mooie historische zaal met kroonluchters aan het plafond en hoge houten kasten. In een geschiedenisboek over het eiland vind ik een prent van de ‘Napoleonschanze’ net na het gereedkomen in 1811. Die plek is na 200 jaar nog goed bewaard gebleven en eenvoudig te vinden. Het is een aangenaam park geworden. De schans zelf, een heuveltje omringd door een halfronde gracht, staat nu vol met bomen. In de zomer heeft het de functie van openlucht kerk. Dat het hol van de Franse leeuw nog ooit de functie van religieus centrum zou krijgen, welke eilander had dat gedacht.

Ostfriesland heeft maar een paar jaar deel uitgemaakt van het koninkrijk Holland. Tegen de tijd dat de regels en wetten van het nieuwe land doordrongen tot het afgelegen Norderney, was het feest al weer bijna voorbij. De heerschappij van Frankrijk zelf duurde ook maar kort. In 1815, na de slag bij Waterloo, was het gedaan met de Napoleontische tijd. Norderney werd deel van het Koninkrijk Hannover, om Duitsland nooit meer te verlaten.

De nabijheid van Nederland maakt het onvermijdelijk dat invloeden uit ons land zijn gebleven. Neem de molen op het eiland, een karakteristieke Hollandse bovenkruier uit 1862. Het draagt een voor ons zo herkenbare naam 'Selden rüsst'. Maar die woorden zijn tegenwoordig bepaald niet het handelsmerk van het eiland Norderney met haar gelijknamige stadje. In tegendeel, op Norderney heerst altijd rust. Een aantrekkingskracht die jaarlijks maar liefst een half miljoen bezoekers naar het eiland brengt.  'Ein verschlafenes Städtchen mit Holland-Flair.' Zo wordt het stadje Norderney omschreven in het tijdschrift ‘Bild’ van augustus 2015. Laat het maar slapen zeg ik, het heeft een hele geschiedenis om van uit te rusten.