El Bosco

Elke ochtend als ik uit mijn raam kijk is daar dat vertrouwde beeld. Het stadsgezicht van 's-Hertogenbosch. Ik knijp mijn ogen een beetje dicht. Dit is de Bossche skyline van 500 jaar terug. Vergelijken kan ik goed, vlakbij aan de muur hangt een prent met het aanzicht van mijn stad uit die tijd. Het opeengepakte ensemble van torens lijkt door de oogharen onveranderd in al die eeuwen. De prent van mijn muur komt uit het boek Cosmografia van de Duitse cartograaf Sebastian Munster. Zijn Cosmografia, gedrukt omstreeks 1550 geeft een beschrijving van de hele in die tijd bekende wereld. Het was een van de populairste boekwerken uit de 16e eeuw.

2016 is het jaar waarin mijn stad 's-Hertogenbosch volop in het teken staat van 500 jaar geleden. In 1516 stierf de de Bossche schilder Jheronimus van Aken, alias Bosch. Bekend van zijn monsterlijke wezens, minder bekend om zijn stadsgezichten. Onopvallend aan de horizon van zijn schilderijen vol rariteiten,  symbolen en waarschuwingen aan het adres van de mensheid. Op een van zijn schilderijen, "Calvarie met schenker" een stadsgezicht dat is geïnspireerd op zijn en mijn thuisstad. Ik herken het. Hoe dicht bij kan zijn bizarre symboliek komen? Gewoon als voorgrond van het silhouet van mijn stad.

De grote Bosch tentoonstelling in Den Bosch leek een cadeau speciaal voor mij. Bijna al zijn werk bijeen, om de hoek. Tot ik doorkreeg dat de tentoonstelling 'Bosch Visions', in het Noordbrabants museum exact synchroon liep met de 3 maandse reis rond de wereld die ik net in die tijd ging maken.

Mijn contact bij de Stichting Jeroen Bosch 500, een club die de vele jubileumfestiviteiten coördineerde, bracht de redding. Bijna terloops hoorde ik dat de tentoonstelling na afronding in Den Bosch nog een paar maandjes door zou gaan in Madrid. Wat een goed bewaard geheim. Nergens te vinden, die info. Misschien was men bang dat de Bosschenaar massaal in de zomer naar Madrid zou afreizen om de tentoonstelling in eigen stad links te laten liggen? Nog diezelfde dag boekte ik een retour Madrid, een hotel in de buurt van het Prado en een ticket voor de tentoonstelling.

De rij bij het Prado museum voor de Bosch tentoonstelling bestaat vooral uit dringende en drukdoende ouderen. Het wordt mijn vierde bezoek aan het museum, dat is gehuisvest in een imposant neoklassistisch gebouw van de spaanse architect Juan de Villanueva. Ook Bosch is niet nieuw voor mij. Ik heb al veel gelezen over mijn stadsgenoot, en een groot deel van zijn werken in Europese musea al eens gezien. Maar deze expositie, met zijn verzameld werk bijeen, uit Europa en de Verenigde Staten, zal niet meer gauw geëvenaard worden.

Een gang langs zijn complete werk. Opnieuw die vreemde figuren, bizarre taferelen en geheimzinnige symboliek. Alles in prachtige detaillering. Ik kijk naar de achtergronden op de schilderijen. Veelal vaalgroene heuvellandschappen. En, in de meeste van die landschappen het silhouet van een stad. En als het geen stad in een landschap is, is het wel een brandende stad, omgeven door dreigende zwarte rookwolken. Die laatste scenes worden alom beschouwd als het gevolg van de stadsbrand die Bosch in zijn pubertijd meemaakte in 's-Hertogenbosch. Niet zomaar een brandje, het grootste deel van de stad ging in vlammen op. Dat spektakel moet indruk heben gemaakt. Een sinistere inspiratiebron voor later.

Ik wandel terug naar mijn hotel langs het Congreso de los Diputados, zetel van het Spaanse Lagerhuis. Vandaag wordt er voor de tweede keer in twee weken gestemd over de vorming van een regering in het stuurloze land. De nee stemmers winnen nipt met 180 tegen 170. Voor de derde keer in 1 jaar mogen de Spanjaarden straks weer  naar de stembus. Op TVE1 volg ik live de interviews met kamerleden die het gebouw uit komen. Ze zullen zich wel schamen, zo veel onvermogen het land te besturen.  Een lange grijzende man komt het parlementsgebouw uit. Mooi pak, glimmende bril. Hij zoekt aandacht. Luchtig staat hij de pers te woord, wandelt dan verder, om zich heen zoekend naar contact. Hij is blij. Volgens mij niet zozeer door de uitslag van de stemming. Hij lijkt blij met zichzelf. Bosch hield niet van dit soort gezagdragers, al kon hij dat openlijk niet uiten.  Het waren zelfs zijn belangrijkste klanten. Op het linkerpaneel van het Antonius drieluik staat een dier, een soort vogel op schaatsen.  Een brief in de bek. Het dier loopt weg van het tafereel op het middenpaneel. Daar zit de heilige Antonius geknield in gebed, omgeven door zondige verleidingen. Ik zie een  vogel die wegloopt van de dingen waar het echt om te doen is.

Bosch wist het. Ik stel me de schilder voor op zijn een favoriet plekje.  Een heuveltje een eindje buiten de stadsmuren.  Starend naar de  wereldse stad in de verte, waar alle zonde en ellende van het aardse bestaan op een kluitje zat. In het serene landschap kon hij afstand nemen. Ver weg het luiden van kerkklokken, die een zegening over het gepeupel uitstorten. Een zwijgende kluizenaar in het stille landschap. Als op zijn schilderijen zelf. Mijn huis was wel iets voor hem geweest.