Gevallen Adelaar

Op een van mijn laatste dagen in Auckland kom ik een bijzondere geschiedenis over Samoa op het spoor: Voor de ingang van het Navy museum ligt een groot anker. Het is van het Duitse stoomschip HMS Adler lees ik op de plaquette. Het schip is in 1889 gezonken in de haven van Apia, de hoofdstad van Samoa in de Stille Oceaan. Ik word nieuwsgierig; ik ga nog naar Samoa toe en ben benieuwd naar het verhaal van het gezonken schip. 

Het moet een indrukwekkend gezicht zijn geweest voor de inwoners van Apia. De hele eilandengroep, in oppervlakte niet groter dan Drenthe, had slechts 40.000 inwoners. Toch, in maart 1889 lagen maar liefst zeven oorlogsschepen bij de haven van de hoofdstad. Drie Duitse, drie Amerikaanse en een Engels schip. Nadat de grenzen in Afrika en Azië voor een groot deel getrokken waren, richtte de aandacht van de koloniale machten zich op de resterende gebieden in de wereld. Het was het hoogtepunt van de industriële revolutie. Nederland was al op haar retour als koloniale macht. Het had zojuist haar laatste positie in Afrika, het fort Elmina aan de Goudkust, afgestaan aan de Britten. Engeland en Frankrijk waren hun bezit aan het consolideren. Nieuwe spelers op het koloniale wereldtoneel, Amerika en Duitsland, zochten volop naar nieuwe koloniën. In de Stille Oceaan kwamen ze elkaar tegen. Niet als vrienden.

Een van de zeven oorlogsschepen in de haven van Apia was HMS Adler. Een Duitse kanonneerboot, pas vijf jaar in de vaart met 130 man aan boord. Een escalatie tussen de grootmachten dreigde. En er dreigde nog iets: een pakket donkere wolken hing boven het eiland. De inwoners van Samoa herkenden het gevaar en zochten een veilig heenkomen. De kapiteins van de schepen wisten dat het orkaanseizoen grote risico's met zich meebracht. Maar niemand bewoog. Geen van de rivaliserende grootmachten wilde wegvluchten. De schepen met honderden zeelieden aan boord bleven gewoon liggen. Op 15 maart 1889 sloeg een cycloon toe. Met verwoestende gevolgen. Zes van de zeven schepen werden door het natuurgeweld gegrepen. Sommigen kapotgeslagen op het rif, anderen op het strand gesmeten. Alleen een Engelse boot wist met grote moeite naar zee weg te komen. Resultaat: geen schot gelost, toch 140 doden en vier schepen volledig verwoest. De meeste doden vielen aan Duitse zijde, omdat twee van hun schepen tegen elkaar werden geworpen. De Adler verloor 20 mannen. De resten van het wrak lagen 50 jaar later als een kille herinnering nog op het rif. 

Iedereen hier in Apia kent de geschiedenis. In de tuin van een autoverhuurbedrijf zie ik een paar oude kanonnen staan. Nieuwsgierig naar de herkomst maak ik een praatje met de eigenaar. Het zijn inderdaad kanonnen van schepen die tijdens die beruchte cycloon zijn gezonken. De man heeft de kanonnen zelf uit de haven opgevist vertelt hij me. Ik zie aan zijn haarkleur en gezichtsbouw dat hij Duitse voorouders moet hebben. Ja dat klopt, antwoord hij op mijn vraag: zijn overgrootvader was een Duitser uit de buurt van Berlijn. Hij kwam hier naar Samoa om te werken aan het eerste vliegveld dat de Duitsers hier aanlegden. De man van het verhuurbedrijf is trots op zijn Duitse roots. Het was een goede tijd voor Samoa zegt hij. Dat was inderdaad zo.

De gevechten tussen de grootmachten gingen nog tien jaar door tot zij in 1899 een deal sloten. Duitsland kreeg het westelijk deel van de eilandengroep, Amerika het oostelijk deel. 
De Duitsers namen het bestuur van Duits Westelijk Samoa meteen kordaat ter hand. Gouverneur Solf stond te boek als een rechtvaardig maar absoluut leider, die zich grondig in de lokale cultuur en gebruiken verdiepte. Heel Duits kortom. De veertien jaar dat de eilanden in handen van onze oosterburen waren staan te boek als de periode waarin Samoa een sterke ontwikkeling doormaakte. Er werden plantages aangelegd waar bananen, kokosnoten en cacao werd verbouwd. Belastinginkomsten werden geïnvesteerd in wegen en onderwijs, wat de economie nog meer stimulans gaf.
Er was een grote behoefte aan arbeidskrachten voor de plantages. China voorzag daarin. 7000 Chinese arbeiders migreerden naar Duits West Samoa. Door de menging van Chinezen en Samoanen heeft tegenwoordig een kwart van de bevolking hier Chinese voorouders. Meng dat weer met Europeanen en je krijgt: Emil, de beheerder van ons vakantiehuis. Hij heeft een mix van Duits Deens Chinees en Samoaans bloed. 'Ik ben een mengeling van van alles wat' zegt hij lachend. 

De Eerste Wereldoorlog maakte een einde aan de Duitse kolonie. Samoa had in die tijd een van de krachtigste zendstations ter wereld. Direct radiocontact met Duitsland aan de andere kant van de aardbol was geen probleem. Een strategisch punt voor de geallieerden. In 1914 werd Samoa door Nieuw Zeeland bezet. En de Nieuw Zeelanders bleven tot de onafhankelijkheid in 1962. In deze periode vonden ze het anker van de HMS Adler. Een mooi souvenir voor thuis. De Nieuw Zeelandse periode is de meest bewogen tijd in de geschiedenis van Samoa. Twee gebeurtenissen zorgden daarvoor. In 1918 liet Nieuw Zeeland tegen beter weten in een schip met zieken aan boord aanmeren in Apia. Dat had grote gevolgen. In korte tijd stierf maar liefst eenderde van de inwoners van Samoa aan griep. In 1929 werd een vredelievende demonstratie voor onafhankelijkheid hard neergeslagen, met doden tot gevolg. In 2002 bood premier Helen Clark haar excuses aan voor wat haar land had aangericht. 

In het kleine Samoa museum in Apia wordt een aantal interviews getoond met Samoanen die deze gebeurtenissen hebben meegemaakt. Vooral het verhaal van een oude vrouw die een groot deel van haar familie zag sterven aan de griep is indrukwekkend. Toch was er was zeker ook een positieve kant aan de relatie tussen de twee landen. Heel veel inwoners van Samoa vonden in Nieuw Zeeland werk en een nieuw bestaan. Tegenwoordig is de relatie tussen beide naties goed. 
Tegenover het museum maak ik een praatje met een man die lekker onderuit gezakt op een veranda zit. Hij benadrukt dat Samoanen vredelievend zijn en afstand willen houden tot de politiek op het wereldtoneel. Onze kleuter gaat op de foto met zijn twee kleindochters. Een mooi souvenir om mee naar huis te nemen zegt hij. Dat vind ik ook. 

De Duitsers hebben in veertien jaar tijd een stevig stempel op Samoa gedrukt. De economie van het land van 200.000 inwoners draait nog steeds voor een belangrijk deel op de productie en verwerking van kokosnoten. Het zorgt voor werk voor tweederde van de beroepsbevolking. In de haven zie ik vrachtwagens rijden met containers van het grote containerbedrijf Hamburg Sud. Alsof ze niet zijn weggeweest. Wat ook is gebleven zijn de cyclonen. Tegenwoordig bedreigen ze geen schepen, maar de kokosteelt. Deze sector is heel gevoelig voor de orkanen die hier regelmatig woeden. De verwachting is, dat door de opwarming van de aarde dit probleem zal blijven. Het toerisme is een groeisector. Misschien kan ik die sector een handje helpen? Aan iedereen die naar de Stille Oceaan wil reizen: ik kan dit rustige, authentieke eiland met prachtige natuur, bijzondere cultuur en vriendelijke inwoners echt aanbevelen.