Een spectaculaire ontsnapping

Geen stad ligt zomaar ergens. Van oude steden kun je zeggen: centraal gelegen, goed bereikbaar, goed verdedigbaar. Het begrip centraal is relatief. In de koloniale tijd was de bereikbaarheid vanaf zee of handelsroutes over land zo belangrijk dat op die plek een handelspost, later stad en hoofdstad ontstond. Centraal gelegen tussen zee en achterland, maar perifeer binnen het land. Eenmaal naties op eigen benen, werd soms de keuze gemaakt een nieuwe hoofdstad te stichten die wel centraal in het onafhankelijke land lag. Neem Brazilië of Ivoorkust.
In Siam voldeed Ayutthaya aan alle kenmerken. Het lag centraal in het koninkrijk, op de plaats waar drie rivieren samenvloeien, wat de bereikbaarheid top maakte. De stad was stevig ommuurd. Toch vond Jeremias van Vliet, de VOC directeur ter plaatse de verdedigbaarheid van de stad naar Europese begrippen niet zoveel voorstellen. Europese technologie zoals kanonnen, bouwkunst en scheepsbouw was niet voor niets gewild bij Aziatische heersers. Al in de 17e eeuw merkte Van Vliet in zijn 'beschrijving van het koninkrijk Siam' op dat de nabijgelegen nederzetting 'Banckok' een meer strategische ligging had, omdat het als havenstad voor Ayutthaya goede toegang bood tot de zee.

150 jaar lang hebben we een handelspost gehad in Ayutthaya.  Een aantal mooie gebouwen aan de Chaopraya rivier op een eiland net buiten de ommuurde stad. Met enkele tientallen mensen die er werkten. De handel met Siam was zeer lucratief. Dat ging zo: je verkoopt spullen uit Europa en China in Japan voor zilver, koopt daarmee textiel in India, en verkoopt dat weer in Ayutthaya voor dierenhuiden die ze in Japan graag hebben. Mooie winsten. Tot Japan rond 1700 de import van dierenhuiden verbood, en de tijd van lucratieve handel voorbij was. 

Midden 18e eeuw werd het onrustig in de stad. Birmezen vielen Siam binnen en belegerden Ayutthaya. De Nederlanders kregen met moeite toestemming van de koning om de verdediging van hun handelspost te versterken. Toen kort daarna de havenstad Bangkok in handen van de Birmezen viel, was het de Nederlanders wel duidelijk wat het lot van 'hun' stad was. Een van de pakhuizen op de handelspost werd in brand werd gestoken. Los van het oorlogsgeweld was handelen nu bij gebrek aan waar en opslag niet meer mogelijk. Wegwezen dus, maar hoe? Ze hadden wel een boot, maar die had reparaties nodig. En waar vind je timmerlieden als die allemaal al de stad uit zijn gevlucht? Het lukte op de een of andere manier toch de boot gerepareerd te krijgen. Nu nog toestemming van de koning regelen om de stad te verlaten. Maar die weigerde. Sterker nog, hij dreigde bij een poging tot vertrek alle kinderen uit gemengde huwelijken te gijzelen en de handelspost in te nemen. In die dreigende omstandigheden werd besloten toch te gaan. In het holst van de nacht ging het VOC personeel met hun gezinnen stilletjes aan boord van het schip en zeilden heimelijk de stad uit. Het lukte. Veilig bereikten ze de stad Batavia, waar ze een paar jaar later hoorden dat Ayutthaya was gevallen en verwoest. Inclusief de Nederlandse handelspost, met de grond gelijk gemaakt. 

De fundamenten van de handelspost zijn in de 19e eeuw opgegraven en geconserveerd. Op dezelfde plek is begin 21e eeuw een museum geopend, Baan Holanda. Een leuk uitje als je in town bent. Heerlijk in de koele airco mooie displays met het verhaal van de handelspost bekijken. Onder een glazen vloer zie je de opgegraven bodemlaag. Oude bakstenen, scherven van chinees porselein en wortels van bomen die bezit hadden genomen van het terrein. Buiten in een grasveld liggen de fundamenten van de oude handelspost Na afloop van het bezoek neem je een lekkere koffie met stroopwafel. Welkom thuis. Naast het museum ligt vandaag de dag een kleine scheepswerf. De handel is weg, maar de schepen zijn gebleven. 

 
Na de val van Ayutthaya werd Bangkok midden 18e eeuw de nieuwe hoofdstad. Bangkok werd gebouwd naar het bouwplan van Ayutthaya, uit het puin van de verwoeste stad.   Ze groeide uit tot een agglomeratie met evenveel inwoners als ons land telt. Hoofdstad van een van de opkomende economieën in Azië, relatief welvarend.  Bangkok, of zoals de Thaizeggen "Krung Thep", heeft de eer de hoofdstad te zijn met de langste naam ter wereld. Na Krung Thep, stad van engelen, volgen nog 19 namen die de stad aanprijzen. Echt Thailand.