Is Wales een land? 2: wie is de baas?

Ik ben in Wales om het geografisch begrip land te onderzoeken. Een land heeft politieke onafhankelijkheid. Hoe wordt Wales bestuurd? 

We gaan terug naar 9 september vorig jaar. Prins William, nu zijn vader Charles koning was geworden van het Groot Brittannië (plus de rest van de landen van het Gemenebest) , kreeg de titel Prins van Wales. Maar William is alles behalve een Welshman. Hartstikke Engels die man. Dat vraagt om antwoorden. 

Ik begin aan dit verhaal in  het plaatsje Abergwyngregyn, in het noorden van Wales. Ergens verscholen achter een groepje huizen ligt een onopvallende heuvel. Zo verstopt als het ligt, zo belangrijk is het voor Wales.  

Het is de vermoedelijke geboorteplek van Llywelyn Ein Llyw Olaf, oftewel Llywelyn onze Laatste Leider.  Deze omstreeks het jaar 1223 geboren prins staat in Wales bekend als The Last True Prince of Wales.  Zijn voorouders hadden het grootste deel van Wales verenigd tot één rijk. 

Je hoeft niet veel moeite te doen om in Wales iets uit zijn tijd terug te vinden: het stikt van de imposante burchten op heuvels en hoge rotsen die door hem of zijn vader en grootvader zijn gesticht. Uit het raam in mijn appartement kijk ik uit op Criccieth Castle,  een van de exemplaren uit die tijd. LLelewyn wist zijn rijk bijeen te houden door al zijn edelen touw aan hem te laten zweren. Hij vond ook dat het tijd was een stevige titel aan te nemen. De keus viel op Prince of Wales. 

Aan de grens was er continue gedoe met de Engelsen, die ondertussen ook een machtig koninkrijk hadden opgebouwd. In een finale clash in 1282 moest LLywelyn het onderspit delven. De Engelse koning Edward I maakte korte metten met die lastige Welshmen en dwong ze het Statute of Rhuddlan te tekenen. Een verdrag waardoor Wales feitelijk deel werd van het koninkrijk Engeland.  

Het kasteel waar het verdrag werd getekend, in het gelijknamige Rhuddlan, staat er nog in volle glorie bij.  Een pijnlijk moment voor Wales, dat tot de dag van vandaag wordt gevoeld. Edward ging meteen aan de slag. Hij liet een aantal nieuwe kastelen bouwen om zijn nieuwe bezit nooit meer te verliezen: Edwards Iron Ring. 

Caernarfon Castle is het meest prestigieuze van de serie. Wat een indrukwekkend groot en sterk bouwwerk. De hele operatie van kastelenbouw was peperduur. Welshmen mochten de belasting opbrengen en toen zelfs dat niet genoeg was kwamen Italiaanse bankiers bijspringen. Tot ze er aan failliet gingen. 

Ook liet Edward er geen gras over groeien om een nieuwe Prins van Wales aan te wijzen. Die titel ging naar zijn oudste zoon Edward van Caernarfon, die overigens wel in Wales was geboren. Vanaf dat moment bleef het zo: de oudste zoon van de Engelse koning verwierf de titel Prince of Wales. De installatie van prins Charles in die rol in 1969 was een groot ceremonieel circus. Artefacten zoals de stoel waarop koningin Elisabeth zat tijdens de plechtigheid zijn in het kasteel tentoongesteld.

Maar er was ook protest. Kijk maar eens naar de betreffende aflevering van de Netflix serie The Crown.  Mensen scandeerden “Charlie go home”,  terwijl Charles zijn uiterste best deed het Welsh te leren voor zijn inhuldigingstoespraak in Caernarfon Castle. Zoon William  hield het vorig jaar allemaal van zich af. Geen formele ceremonie. Uit respect voor de mensen uit Wales. Of geneerde hij zich gewoon? Als voormalig inwoner van het eiland Anglesey in Wales hoefde dat niet. Het was voer voor een controverse: de één vond dat met een ceremonie respect voor Wales zou zijn getoond, de ander had dat juist het een teken van de blijvende overheersing van Engeland gevonden.  

De Welshmen legden zich na de overwinning van koning Edward in de 13e eeuw niet zomaar neer bij de overvleugeling door de Engelsen. Aanvankelijk waren er gewapende opstanden, die allemaal werden neergeslagen. In de 16e eeuw werd Wales volledig geïncorporeerd in het bestuurlijke systeem van Engeland en net als daar opgedeeld in regio’s met namen eindigend op -shire.  Die namen hebben ze nog steeds. 

Pas vanaf de 19e eeuw begon het tij te keren. Het pleidooi voor meer vrijheden en ruimte om hun land Wales zelf te besturen begon gehoor te krijgen. Een belangrijke steun en toeverlaat in de Welshe nationale kwestie was David LLoyd George. Een politicus uit Wales die later opklom tot premier van het Verenigd Koninkrijk.

Lloyd George looste het Verenigd Koninkrijk door de Eerste Wereldoorlog, was in 1919 medeondertekenaar van het beroemde vredesverdrag van Versailles en zette twee jaar later zijn handtekening onder de onafhankelijkheid van Ierland behalve het noordelijke stukje dan). 

Lloyd George bevorderde wetgeving die meer autonomie aan Wales gaf, om te beginnen met een scheiding tussen de kerken van Engeland en Wales. 

Nog steeds wordt zijn naam in Wales en Engeland met veel respect genoemd. Het gehucht LLanystumdwy, waar hij woonde,  was zijn geliefde plek op te zijn. Op een sereen plekje aan de rivier Afon Dwyfor ligt hij begraven. En daar krijgt hij nog regelmatig bezoek.

Die eerste stap richting autonomie smaakte naar meer. In 1925 werd in Pwllheli op het noordelijke schiereiland LLyn de nationalistische partij Plaid Cymru opgericht. Volledige onafhankelijkheid van Wales stond boven aan de agenda. Nog steeds spatten de nationalistische symbolen in het stadje van de gevels af. Tot aan onderzettertjes in een etalage met de tekst Republic of Wales. Hoewel een meerderheid van de Welshmen die rigoureuze stap nooit steunde, leidde de politieke druk wel tot maatregelen. 

Het proces van devolution werd in gang gezet: de overdracht van wetgevende bevoegdheden van het Verenigd Koninkrijk naar Wales.  Dat ging niet erg snel, maar wel gestaag. In 2006 kreeg Wales haar eigen parlement, de Senedd. Het moderne  gebouw van de Senedd bij de oude haven van Cardiff werd op 1 maart 2006 ceremonieel geopend door koning Elisabeth. 

En zo ging het proces verder. De eerste top over een volledig onafhankelijk Wales werd dit jaar in Swansea gehouden. Maar alle voorstellen om een referendum te houden over onafhankelijkheid haalden het steeds niet. Ook uit polls die dit jaar zijn gehouden blijkt niet meer dan éénderde van de kiesgerechtigde Welshmen voorstander van zo’n referendum. En waarom? Het  is niet anders dan ik vorig jaar in Schotland optekende: de economische risico’s lijken simpelweg nog te groot. 

We weten nu dat Wales een begrensd land is dat na eeuwenlange lange strijd een eigen politiek systeem heeft en een zekere mate van onafhankelijkheid. Is het land dan ook een culturele eenheid? De beste maatstaf daarvoor is de taal. Laten we ons in het volgende blog eens verdiepen in het Welsh.