Is Wales een land? 5: het geld

Wil een land een land kunnen zijn helpt het als het economisch enigszins op eigen benen kan staan. Tegenwoordig heeft Wales een behoorlijk diverse economie, met een grote dienstensector en moderne industrie. Het is wel de minst sterke economie binnen het Verenigd Koninkrijk. Niet voor niets is er maar beperkte steun voor volledige onafhankelijkheid van Wales. Het Bruto Binnenlands Product per hoofd van de bevolking bedraagt ongeveer tweederde van het Verenigd Koninkrijk als geheel en ongeveer de helft van ons land. Nederland is overigens een belangrijke exportbestemming van Wales, dat machines en transportmiddelen aan ons verkoopt. 

De industriële revolutie bracht een gigantische omwenteling in de agrarische samenleving hier. Ik neem de trein naar de stad Merthyr Tydfil in Zuid Wales. Op het oog een weinig betekenisvolle plaats van 40.000 inwoners. Er staat een rij mensen voor de lommerd. Ik loop door een zielloos overdekt winkelcentrum langs de one pound shop en etalages van leegstaande panden.  Toegegeven, de regen werkt niet sfeer verhogend. Deze plaats heeft alles van een klassieke arbeidersstad wiens gloriedagen allang geteld zijn. Maar ook oude industriële gebouwen. 

In het aardrijkskunde boek van Hendrik Frijlink uit 1858 lees ik: ‘Merthyr-Tydvill, in wier nabijheid men de meeste ijzerwerken van Engeland, ja misschien van de gansche aarde vindt, heeft 55.000 inwoners, die zich genoegzaam alle daarmede bezig houden.’ Die beschrijving van 175 jaar geleden, toen de huidige hoofdstad Cardiff nog maar een dorpje was, klopt precies.

Merthyr Tydfil was in die tijd de grootste stad van Wales, midden in het hart van de regio waar alles wat de industriële revolutie nodig had voor handen was: ijzererts, steenkool, water, hout. Ik vind een mooie kaart in de Bosatlas van 1918 waarop de concentratie van de gecombineerde winning van steenkool en ijzererts goed te zien is. In de negentiende eeuw stonden hier een aantal van de grootste ijzergieterijen ter wereld. 

Al dat ijzer en staal moest natuurlijk vervoerd worden. De eerste stoomtrein ter wereld reed in Merthyr Tydfil.  Echt de allereerste: het ijzeren paard van Richard Trevithick. Dat was in 1804. Mijn treinritje vandaag gaat langs die route en voelt daarom extra speciaal. Er is ook een wandel en fietspad aangelegd dat het oude tracé volgt. Die eerste trein had nog geen fietser kunnen bijhouden. 50.000 ton spoorrails verliet hier in opdracht van de Russische tsaar een van de ijzergieterijen om de Trans Siberische spoorlijn aan te leggen.

Ik herinner me mijn eerste bezoek aan een voormalige steenkoolmijn nog goed. Dat was in Blégny bij Luik. Hier heb je er ook een: de Big Pit, nu een nationaal museum. De sterattractie van deze plek zijn de oud mijnwerkers die je ondergronds rondleiden. En durf de kooi waarmee je in het stikdonker naar beneden wordt getransporteerd geen lift te noemen.

Tussen alle grappen en grollen door hoor je verhalen over de barre arbeidsomstandigheden. Over de pony’s beneden die de mijnkarren trokken. Er werd beter voor ze gezorgd dan voor de mijnwerkers. De weduwe wiens man bij een mijnongeluk omkwam kon uit haar huis vertrekken omdat er geen inkomen meer was om de huur te betalen. 

Arbeid en arbeiders waren een wegwerpartikel. Toch voel je de trots die deze manen en vrouwen uitstralen over hun vak en hun vroegere bestaan. In de lege kantine staat een voormalig mijnwerker weemoedig te staren over het terrein buiten. 

De leefomstandigheden van mijnwerkersgezinnen in Merthyr Tydfil behoorden in de negentiende eeuw tot de beroerdste van Groot Brittannië. Een van de slechtste wijken in de stad had de veelzeggende bijnaam “Little Hell”. Hier opgroeien gaf op voorhand een zwaar en moeizaam bestaan.

Een icoon van deze ellende is niet een ondergronds ongeluk, maar eentje boven de grond. Wie de Netflix serie The Crown heeft gezien herinnert zich deze aflevering nog wel. Het restproduct van het mijnen van kolen werd in grote bergen gedumpt in de valleien boven de dorpen.  Na  een wekenlange periode van onophoudelijke regen begon in 1966 zo’n berg in te storten. Een enorme stroom van steen en modder schoof in korte tijd het dorp Aberfan in. De lagere school werd volop geraakt, precies op het moment dat de lessen begonnen. 116 kinderen en 28 volwassenen vonden de dood. Een nationaal drama. Na een paar dagen kwam koningin Elisabeth de getroffen families bezoeken. In het herinneringspark dat op de plek van de school is aangelegd zie ik dat ze 30 jaar later hier weer is geweest. En terecht. Het was een ramp die zich ondanks waarschuwingen toch voltrok, omdat die signalen werden genegeerd. Het voelde niet urgent genoeg. 

Ik verblijf deze dagen in een kleine arbeiderswoning in Merthyr Vale, niet ver van de rampplek. Deze kleine woningen die je in lange rijen hier in de vallei ziet zijn een symbool van het leven van de arbeidersklasse die in de Britse samenleving nog zo aanwezig is.  Je voelt het gewoon in zo’n huisje. 

Naar mate de wereldwijde vraag naar staal toenam, verplaatsten de ijzergieterijen zich naar de havenplaatsen aan de kust.  IJzererts werd steeds meer aangevoerd uit  landen als Argentinië en Rusland om hier  verwerkt te worden en geëxporteerd. Vanwege hun havenfunctie kwamen de steden Cardiff en Swansea tot bloei. 

Veel mijnwerkers en staalarbeiders uit de streek rond Merthyl Tydfil emigreerden. Onder andere naar Oekraïne waar John Hughes, ondernemer uit diezelfde plaats een nieuwe ijzergieterij had geopend. Om die gieterij ontstond een hele stad: Donetsk, nu een miljoenenstad die een centrum van kolen en staalindustrieën is gebleven. 

In de twintigste eeuw begon de mijnbouw in Wales snel te verdwijnen. De allerlaatste koolmijn sloot in 2015. De littekens van die tijd zijn nog lang niet weg. Hier is de levensverwachting korter, zijn de inkomens en huizenprijzen lager dan elders in Wales. Vergeleken met het gehele Verenigd Koninkrijk is het contrast nog groter.  Merthyl Tydfil staat steevast onderaan lijstjes van meest aantrekkelijke woonplaatsen in het Groot-Brittannië.   

Historisch gezien is Wales een land met een heel eigen sociaaleconomisch verhaal. De Europese Unie steunde deze achtergebleven regio met grote fondsen om de economie te vernieuwen en het nieuwe economische verhaal van Wales mee op te bouwen. Met succes. 

Desondanks stemde een meerderheid van de Welshmen in 2016 voor de Brexit. Terwijl al vaststond dat die breuk negatieve economische effecten zou hebben  voor hub land, dat sterk leunde op de funding van de EU en de export naar het continent.  

Het Wales Centre for Public Policy ging op zoek naar een verklaring. Het grote thema van de pro-Bexit campagne was het indammen van immigratie. Dat argument sloeg aan in Wales, een land waar de immigratiecijfers opvallend laag zijn.  Het Centre concludeerde dat er onder de relatief laag opgeleide bevolking weinig kennis was van de implicaties van de Brexit. Ook stelden ze dat de invloed van het parlement van Wales op het proces rond de Brexit te beperkt was gebleken. 

Langs de wegen in Wales staan hier en daar nog borden met in koeienletters de tekst ‘EU funds investing in Wales’. Als souvenir? Bij gebrek aan interesse om ze te verwijderen?  Of lees ik er een stil protest in?

Wales als land op eigen benen? Het land heeft een volwaardige grens, een eigen bestuur, een eigen taal en haar eigen cultuur. Zelfs haar eigen heiligen en mirakels. Maar kijk ik naar haar economie dan zeg ik: ik zie het nog niet zo snel. Voor een economische vlucht naar voren moet de rode draak nog heel wat met zijn vleugels slaan.