Is Wales een land? 3: het Welsh

Croeso: in elk dorp, elke buurtschap, haast elk huis dat je in Wales binnengaat vind je een gekleurd bord, een tegel aan de muur of deurmat aan je voeten met dat woord. Welkom. Je spreekt uit het als kroy-sow. Noch in schrijfwijze noch in uitspraak te relateren aan het Nederlands.  

Eén van de obstakels in de Europese samenwerking is de grote aantal verschillende talen.  We hebben er nogal wat. En dan te bedenken dat een groot deel ervan dezelfde voorouder hebben: een groep Keltische talen die voor de komst van de Romeinen in het grootste deel van Europa werden gesproken. Die talen waren onderling zodanig verwant dat verschillende stammen elkaar waarschijnlijk konden verstaan. 

De Keltische volken zijn allang verdwenen. Uitgemoord, geassimileerd of geromaniseerd in de eeuwen van de Romeinse overheersing. Van de Keltische talen is daarom weinig meer over. Eigenlijk alleen in meer afgelegen gebieden ver in de periferie van het Romeinse rijk zijn ze blijven bestaan. 

De meeste daarvan staan nu op de UNESCO lijst van bedreigde talen, omdat het aantal mensen dat ze nog spreekt klein is of snel afneemt.  Keltische talen als het Schots Gaelisch en Iers Gaelisch lijken enigszins op te leven, gestimuleerd door de overheid. Alleen het Welsh komt niet op de UNESCO lijst voor. Er zijn 600.000 actieve sprekers (20% van de bevolking), wat genoeg is om de taal leven die houden. 

Optimisme dus, maar dat was niet altijd zo. In een geografieboek over Wales uit 1941 vind ik een afbeelding met een sombere conclusie: het Welsh wordt alleen nog door een grote meerderheid van de bevolking gebruikt op het dunbevolkte platteland. Elders was de dominantie van het Engels al zo vergevorderd dat het moeilijk meer te stoppen leek.  

In de jaren zestig werd de roep om het Welsh als officiële taal te mogen gebruiken nadrukkelijker. Een protest in Aberystwyth in 1963 luidde een tijd van aanhoudende demonstraties in, onder ander bij televisiestudio’s. 

Uiteindelijk werd het tij gekeerd. In 1993 is de Welsh Language Act aangenomen, waardoor het Welsh nu als officiële taal geldt in onder andere overheidscommunicatie. Kinderen leren het op school. De media promoten de taal actief. In boekwinkels zie je rijen boeken in het Welsh,  vooral voor kids. 

Aan de oostgrens met Engeland en in de steden in het zuiden van Wales is het Engels de dominante taal geworden. Dat zal niet meer veranderen. Vooral ten tijde van de industriële revolutie toen er arbeiders van buiten Wales het gebied van kolen men staal instroomden werd er steeds meer Engels gesproken. Maar in het noorden en westen van Wales spreekt bijna iedereen nog Welsh. Je hoort het echt vaak op straat en in winkels. Leuk om bij binnenkomst met ‘Croeso’ begroet te worden. 

In de nationale bibliotheek in Aberystwyth, een statig negentiende eeuws gebouw, worden de oudste geschriften in het Welsh met zorg bewaard. Net als in de nationale bibliotheek in Den Haag kun een selectie van bijzondere boeken bewonderen. Ik zie een oud reisverslag uit de 12e eeuw en de eerste landkaart ooit in het Welsh uit de 17e eeuw. 

Het is te begrijpen dat Prins Charles juist in die periode van taal-emancipatie hard studeerde om het Welsh machtig te raken voor zijn inhuldigingstoespraak als Prince of Wales. Dat lukte hem toch mooi.  

Het is wel duidelijk dat men hier alles op alles zet om het Welsh als levende taal te behouden. Mooi dat er zo tenminste één Keltische taal in gebruik blijft, al is ook het Welsh behoorlijk beïnvloed door het latijn in de Romeinse tijd. Kijk maar een hoe ze de dagen van de week noemen: dydd llun, dydd mawrth, dydd merche…..

In onze eigen taal, die vooral op het Germaans is terug te voeren, zijn overigens ook nog een paar woorden te herkennen uit de oorspronkelijk Keltische taal, zoals kar, ambt en kade.

Taal is een belangrijke uiting van een eigen cultuur. Dat zit wel goed in Wales. Maar is er meer? Nou reken maar. Ik vind een mooi citaat in dat geografie boek over Wales. Een reiziger uit Engeland merkt in de jaren dertig op: “as one goes to the Hills (=Wales) conversation in the railway compartment tends to shift from betting on horses to eisteddfodau and chapels.” Nog een keer lezen, eisted wat?  

Eisteddfod is een groot nationaal cultureel festival in Wales, dat sinds jaar en dag elke zomer plaatsvindt. Nu ik er op let zie ik in elk gehucht een geschilderd bord met dat woord erop. Het is de belangrijkste festiviteit van het jaar. Logisch dat iedereen er over spreekt. Helaas ben ik hier niet op het goede moment om er iets van mee te maken. 

Yma o Hyd, nog zo’n kreet die je overal ziet. Het is de titel van een folk song uit 1983 van Dafydd Iwan. Het lied werd een inspiratiebron voor de beweging die het Welsh als taal en Wales als land weer op de kaart wilde zetten. De kreet is één van de nationale symbolen geworden.  

Wat het betekent? “Wij zijn er nog steeds.”  En dat geldt zeker voor het Welsh, de taal die Wales tot een land op zich maakt en een prachtig overblijfsel is van de Keltische talenfamilie die ooit door heel Europa werd gesproken.