Bevrijders en bezetters

In Caenarfon Castle, het meest bekende kasteel van Wales vind je het historisch museum van het Royal Welsh Fusiliers, zeg maar HET Britse legeronderdeel uit Wales. Helemaal in de laatste ruimte hangt de afdruk van een schilderij van mijn thuisstad ’s-Hertogenbosch. Het verbeeld het moment in oktober 1944 toen soldaten van het 53ste Welsh Division in actie waren om de stad te bevrijden. Ze rennen over een sluis de Zuid-Willemsvaart over die door het centrum van de stad loopt.

Keith Jones, medewerker van het museum is verrukt iemand te spreken die daadwerkelijk uit de stad komt van de prent die hij dagelijks in het museum ziet. In de loop van de jaren heeft hij stelselmatig informatie verzameld over gesneuvelde soldaten uit Wales in de Tweede Wereldoorlog. Hij is benieuwd wat ik weet over de gebeurtenissen destijds in Den Bosch. Een beetje Bosschenaar kent dit deel van de stadsgeschiedenis wel. 

‘s-Hertogenbosch was een strategisch punt waar in 1944 een paar dagen hard om werd gevochten. In en rond het centrum vind je de nodige monumenten die herinneren aan de zo belangrijke bevrijding van de Duitse bezetter. Je hebt het Welsh Memorial in een van de wijken nabij het centrum, de Welsh room in het oude stadhuis, de nieuwe Royal Welsh brug over de Dieze waar de namen van alle 146 omgekomen soldaten op zijn aangebracht. 

Ik vertel Keith over de herdenking die in 1984 plaatsvond in ‘s-Hertogenbosch. Het was 40 jaar na de bevrijding. Een grote groep oud strijders werd uitgenodigd om er bij aanwezig te zijn. Trevor, een van de veteranen van de 53rd Welsh Division was samen met zijn vrouw een paar dagen te gast bij mij oom. Herinneringen aan de oorlog werden opgehaald. Tranen vielen toen bleek dat Trevor tijdens de bevrijding een andere oom van mij had ontmoet die destijds als pianist voor de soldaten speelde.  En er werd gelachen. Want Trev was een grappige man met geweldige humor. Zijn vrouw Mair leerde mijn tante Welsh cakes maken. Ik heb er lang na die tijd nog vaak van kunnen genieten als ik op bezoek was. Wat zijn die dingen lekker. 

Nu, terwijl de volgende 40 jaar bijna zijn verstreken, breng ik een bezoek aan het dorp waar Trevor en zijn vrouw woonde: Pwllheli op het schiereiland LLyn. Hij en zijn vrouw leven niet meer, maar ik weet zeker dat ik door straten loop waar zij heel veel voetstappen hebben gezet. Een beetje sentimenteel misschien, maar deze man heeft zijn leven gewaagd om ons van een kwade bezetter te verlossen. Aan de waterkant staat een groot monument voor de gevallen soldaten in de eerste en tweede Wereldoorlog. Lange rijen namen. 

Ik stuur Keith van het museum verschillende links naar beeldmateriaal over de bevrijding van ‘s-Hertogenbosch. Ik vind een documentaire uit 1984, waarin in detail door oud strijders wordt uitgelegd hoe de verovering van de sluis over de Zuid-Willemsvaart waar het schilderij op is gebaseerd in zijn werk ging vindt. Een huzarenstukje. 

Je land bezet zien door de ene natie en bevrijd worden door een andere is natuurlijk een groot iets. Terecht dat in mijn thuisstad de herinnering aan de Welsh Division nog zo zichtbaar wordt gehouden. 

Voor Wales is het misschien een rare paradox: meestrijden met de Engelsen en Schotten als deel van het Verenigd Koninkrijk en anderzijds de Engelsen ook als een soort bezetter zien. Dat gevoel was er zeker in de Tweede Wereldoorlog. Een grote stroom evacuées kwam van Engeland naar Wales. Niet de vier miljoen moeders en kinderen zoals Britse overheid had gepland, maar ze kwamen wel  in grote aantallen. Terwijl andersom een kwart van de beroepsbevolking van Wales in 1944 in het leger vocht. Waaronder dus Trevor. Het was een ware volksverhuizing. 

Die paradox komt mooi tot uiting in het dorpje Fishguard in het zuidwesten van Wales. In 1797 werd het kortstondig ingenomen door een groepje Fransen en Amerikanen die de revolutie kwamen brengen. Ze bezetten de lokale kroeg om in beschonken toestand prompt door dorpelingen weggejaagd te worden. 1797 staat nu bekend staat nu bekend als de laatste keer in de geschiedenis dat een buitenlandse macht er in slaagde het Verenigd Koninkrijk (even) te bezetten. In Fishguard herinneren verschillende gedenktekens aan die belangrijke gebeurtenis. 

Misschien is dat paradoxale gevoel naar het Verenigd Koninkrijk een verklaring voor wat ik nu aan een lantaarnpaal zie: de Britse Union Jack. Een heel kleintje. Voor het eerst sinds mijn verblijf in Wales na tientallen, ik denk zelfs honderden wit-groene nationale vlaggen met de rode draak. En werkelijk nul keer de Britse vlag. Nu dus voor het eerst.  Een minuscuul exemplaar wat zielig fladderend in de wind. Wales leverde het leger van het Verenigd Koninkrijk geweldige bevrijders maar ziet dat land soms ook als bezetter.