Laag voor laag

Soms is het fijn om te relativeren. Het nieuws in de Verenigde Staten gaat voornamelijk over het doen en laten van president Trump. Deze blog niet. Ik vervang Trumpologie even door geologie en paleontologie. Ik heb recht van spreken. Als we de leeftijd van onze planeet Aarde op een uur stellen, dan is de moderne mens pas sinds een paar seconden op het toneel aanwezig.
 
Geologische formaties lezen als een krant. Het laatste nieuws op de bovenste pagina, achtergrondnieuws verderop in diepere lagen. En geologen zijn de journalisten die het verhaal van stenen, rosten en bergen opduiken. Het zuidwesten van de VS, met een rijkdom aan indrukwekkende formaties in het landschap en grondstoffen onder het oppervlak, is sinds jaar en dag leverancier van deze beroepsgroep. De enige geoloog die ooit op de maan was, Harrison Schmidt, met de Apollo 17 missie, kwam uit New Mexico. 

Hier in Utah is het geologisch verhaal van de aarde netjes in zichtbare lagen ontsloten. Kijk eens in Canyonlands National Park in het zuidoosten van de staat. Zand dat laagje voor laagje is aangevoerd en versteend. Dat gaat tot zo'n 300 miljoen jaar terug. Omhooggeduwd door tectonische werking, waarna water en wind aan het werk konden. Schuren, spoelen, blazen, slijpen, kraken en breken. Met bizarre natuurlijke beeldhouwwerken als resultaat. Buitenaards haast. Een proces waar alle tijd voor is genomen. Tot er een oppervlak zo groot als de provincie Utrecht was gevuld. 

En dus was het goed hier een nationaal park te maken. Maar even geduld nog. Eerst moest het gebied een van haar geologische voortbrengselen afstaan: uranium. Dat vraagt om een geoloog. Charles Steen was zo'n man. Begin jaren vijftig, toen de Koude Oorlog zorgde voor een onstilbare honger naar uranium, had hij beet. De mijn die hij opende maakte hem spreekwoordelijk steenrijk. Hij verdiende miljoenen en ontketende een ware uranium rush in Utah. Hij ruilde zijn hutje in voor een riante villa boven op een heuvel in het stadje Moab. Het was een man die hield van spenderen. Wekelijks liet hij zich met zijn privé jet naar Salt Lake City vliegen. Niet voor zakelijke besprekingen, maar om Rumba les te volgen. Aan het eind van de jaren vijftig had de Amerikaanse overheid genoeg uranium bijeen verzameld. De markt storte in en Charles ging door mislukte investeringen in andere projecten failliet. Zijn naam bleef: hij wordt nog steeds gezien als een held van de Koude Oorlog. Door zijn toedoen verwierf Moab de naam 'Uranium hoofdstad van de wereld'.

Er was in dezelfde tijd nog een held in het gebied: Bates Wilson, de hoofdopzichter van het nationaal monument Arches, een van DE nationale parken in de VS, vol prachtige zandstenen boogformaties. Het Arches Park kreeg in het begin haar energievoorziening van....., jawel de uranium fabriek van Charles Steen. Dat was een stuk efficiënter dan een eigen energie station bouwen. Het waren pioniersdagen voor natuurbeschermers. Bates was pleitbezorger voor de vestiging van een groot nationaal park in de regio. Hij nam tal van overheidsfunctionarissen mee het canyon gebied in om te kijken, te kamperen, te eten, te praten. Tot zijn lobby succes had. In 1964 werd het nationaal park Canyonlands een feit. Slechts een kwart van het gebied dat Bates voor ogen had, dat wel. Andere belangen als de winning van olie en uranium, plus de antipathie tegen een te grote invloed van de federale overheid in de regio, hield het idee van een groot park tegen. 

Zoiets wil je beschermen. En dat lukt. Het is mooi om te zien hoe effectief natuureducatie in de Nationale parken werkt. Knap hoe met eenvoudige displays complexe geologische processen worden uitgelegd. Of met bombastische films in kleine theaterzaaltjes, die je de indruk geven dat je echt iets heel bijzonders ziet, ook al begrijp je er geen snars van. Rangers nemen alle tijd om in bezoekerscentra vragen te beantwoorden. Zoals van het Franse echtpaar dat een mierennest had gefotografeerd en om uitleg vroeg. Ze hadden geen idee wat het engelse woord 'ant' betekent, maar de ranger bleef geduldig. Of zoek een parkranger op 'on site': bij mooie uitzichtpunten waar ze rondlopen om uitleg te geven, vaak al voor je een vraag hebt kunnen stellen. Jong en oud worden opgevoed en geïndoctrineerd om goed voor de natuur in de parken te zorgen. Het werkt. Nergens rommel op de grond of vernielde natuur te bekennen. Kinderen worden door hun ouders op de paden gehouden, zonder gedoe.

In de afgelopen decennia is er een gouden trofee gevonden om de fanclub van nationale parken en natuurbescherming nog groter te maken: dino's. Dinosaurussen waren de dominante soort landdieren tijdens het mesozoïcum, ruwweg tussen 200 en 60 miljoen jaar geleden. Lang voordat er mensen rondliepen. Dinosaurussen spreken tot de verbeelding. Films als Jurassic Park hebben daar nog een schepje bovenop gedaan. De reptielen lieten indrukwekkende sporen na, in de vorm van fossielen. En dat zijn bijzondere dingen. Ik heb er thuis twee. Niet van dino's hoor. Een afdruk van een schelp die ik op het strand vond aan de zuidkust van Tasmanie. En eentje van een boomschors, die vond ik op Spitsbergen. Misschien heeft een dino zijn jeukende huid ooit tegen die schors aangeschuurd. Veel kans om een dinofossiel te vinden is er trouwens niet. Alleen in zeer gunstige omstandigheden kan fossilisatie optreden. En dan nog blijven de resten van een groot dier zelden compleet. 

In 1909 deed paleontoloog Earl Douglas zo'n gouden vondst: duizenden dinosaurus fossielen in een oude versteende rivierbedding bij Jensen in het noordoosten van Utah. Hij had het  briljante idee om een deel van de blootgelegde fossielen met rivierbedding en al tentoon te stellen voor het grote publiek. Het nationaal monument Dinosaur werd een feit. En dan sta je ineens voor de verspreide botten van een Stegosaurus, precies zoals het dier 150 miljoen jaar geleden op de modderige bodem van de rivier eindigde. Heel anders dan het zien van een geprepareerd dinoskelet in de grote hal van een natuurhistorisch museum. 

Dinosaurussen zijn uitgestorven. Maar hoe lang geleden en hoe? In een sterk religieuze staat als Utah is dat wel een ding. Volgens de evolutietheorie stierven de dino's 65 miljoen jaar geleden, hoogstwaarschijnlijk door klimaatverandering die het gevolg was van een meteorietinslag. De aanhangers van de scheppingstheorie houden het op 3000 jaar voor Christus. Ook zij zien een klimaatverandering als oorzaak, maar die was het gevolg van de wereldwijde zondvloed. En ze hebben nog een verklaring: de dieren stierven uit omdat mensen op ze jaagden. Klinkt dat belachelijk? Er wordt heel serieus wetenschappelijk onderzoek gedaan om 'de theorie van 65 miljoen jaar' te weerleggen. Het Nederlandse Reformatorisch Dagblad publiceert regelmatig artikelen over hoe de dinosaurussen in de scheppingstheorie passen. 

Ik vraag aan David, een van de rangers in het park of mensen om religieuze redenen de echtheid van de vondsten wel eens in twijfel trekken. "Ja" zegt hij, "mensen vragen me wel eens of dit tafereel, de rivierbedding vol dinofossielen, nagemaakt is. Overigens niet alleen aanhangers van de scheppingstheorie, ook anderen", zegt hij glimlachend. "Wanneer mensen onze datering van de fossielen in twijfel trekken, zeg ik gewoon: kijk goed rond en vorm je eigen mening". Een wijze positie lijkt me, zeker in Utah. 

We mogen blij zijn dat de dinosaurussen uitgestorven zijn. Zo maakten zij plaats voor grote zoogdieren, waaruit verder op de geologische tijdschaal iets heel bijzonders voortkwam: de mens. De mens; amper een paar seconden op aarde, geschoold als geoloog of paleontoloog, ging laagje voor laagje graven in het verleden. Tot hij zijn verre voorgangers tegenkwam, de dino's. Wow.