KA-HA-TENI

Ga eens opzoeken hoe de bestuurlijke indeling van de Verenigde Staten in elkaar zit. Simpel: 50 staten, een status aparte voor Washington D.C. en wat overzeese eilanden. Dat is wat je vindt. Wat een verschil met Europa, die politiek-geografische lappendeken van landjes, autonome regio's en oneindig veel overzeese gebieden.
Je moet echt wat dieper graven om in de VS iets tegen te komen wat daar een beetje op lijkt. Dan vind je ineens een heleboel semi-autonome gebieden. Het zijn de territoria die toebehoren aan de 'Native Americans', Amerikaanse indianenstammen. Bijna onzichtbaar in het bestuurlijke systeem van de VS. 

Meer dan 500 stammen hebben een vorm van erkenning in de VS, al dan niet in combinatie met territoriale rechten. Het grootste van deze semi-autonome gebieden is de Navajo Nation. Een oppervlak van ruim twee maal Nederland, maar slechts 200.000 inwoners. Het ligt voor het grootste deel in Arizona en New Mexico en voor een stukje in Utah. Een land binnen een land wordt het ook wel genoemd. Dat dit volk en al die andere indianenstammen worstelt met het behoud van hun identiteit kan ik wel begrijpen. In de ogen van de witte kolonisten waren ze vooral een lastpost, een sta in de weg bij de grote trek naar het westen. 
De identiteitscrisis begint al bij de naam Indianen, een verzinsel van Columbus die op de verkeerde plek was uitgekomen toen hij dacht India te hebben ontdekt. In de negentiende eeuw werden Indianenstammen al vechtend en verdragen sluitend langzaam teruggedrongen van het land waar zij leefden. Ze eindigden in reservaten die hen door de regering werden toegewezen. Meestal in gebieden die de witte Amerikanen zelf niet geschikt vonden voor kolonisatie.

Ook de Navajo probeerden al vechtend de kolonisten en hun soldaten tegen te houden. Tijdens de Amerikaanse burgeroorlog lag het strijdtoneel midden in Navajogebied. Nadat de Noordelijke troepen onder leiding van Kit Carson de Zuidelijken hadden teruggedrongen tot de Rio Grande, richtten zij hun aandacht op de Navajo. Dat ging er ruig aan toe, Carson's mannen vernietigden simpelweg alles op hun pad. In 1864 dwong hij de Navajo tot de beruchte Long Walk, een voettocht van bijna 500 kilometer naar hen toegewezen gebied midden in de staat New Mexico. Een bar gebied waar zij niet konden overleven. Dat vond de federale overheid uiteindelijk te ver gaan. In 1868 sloten zij een verdrag met de Navajo indianen. Zij mochten terugkeren naar hun oorspronkelijke woongebied en kregen voedselhulp van de overheid.  Het is een zeldzaam voorbeeld van een indianenstam die naar het oorspronkelijke woongebied mocht terugkeren. In ruil daarvoor werd afgesproken dat kinderen verplicht onderwijs zouden volgen. Uiteraard op Westers-Amerikaanse leest geschoeid.  Zo begonnen de Navajo langzaam te assimileren in de Amerikaanse samenleving. De Engelse taal, westerse normen en gewoonten, waaronder slechte gewoonten als alcohol en drugsgebruik, werden overgenomen.  

Pas in 1924 werden de Native Americans, zoals de indianenstammen zijn gaan heten, erkend als staatsburgers van de VS. Tegenwoordig heeft de Navajo Nation een eigen overheid, grondwet, rechtspraak, parlement en een president. Politietaken, gezondheidszorg, huisvesting, onderwijs en infrastructuur zijn de kerntaken. Alles onder toezicht van de federale overheid, via het Bureau of Indian Affairs. De relatie met de federale overheid is complex. Het doen denken aan de relatie tussen Nederland en haar overzeese gebiedsdelen, waar ik een half jaar geleden over schreef. Recent nog was er forse kritiek van de federale overheid op het vermeende financiële mismanagement van de Navajo Housing Authrity. 

Gelukkig is er vandaag de dag ook waardering voor de bijdrage die de oorspronkelijke bewoners hebben geleverd aan de wording van de VS. Zonder hun vaardigheden hadden veel pioniers niet kunnen overleven. Ook de spirituele kijk op het leven in de culturen van de Native Americans is een inspiratiebron. 
Tijdens de Tweede Wereldoorlog vervulden de Navajo een bijzondere rol in het Amerikaanse leger. De Navajo taal bleek heel goed om te zetten naar een moeilijk te ontcijferen geheimtaal. De Navajo Code Talkers bleken van grote waarde tijdens tal van operaties in de Pacific. Ka-Ha-Teni, was het codewoord voor 'native', of 'inheems'. De Navajo taal als verborgen code, ergens lijkt het een bevestiging van het niet openlijk kunnen bestaan van de inheemse identiteit. Maar voor velen was het een eer en juist een erkenning.

Ondanks waardering, slaagt de strijd om behoud van de eigen Navajo identiteit maar ten dele. Het tegenwoordige onderwijs in eigen taal en cultuur lijkt roeien tegen de stroom op.. Waar van de Navajo boven de 18 jaar nog 80 procent de Navajotaaal spreekt, geldt dat nog maar voor de helft van de groep onder de 18. 

De culturele ver-Amerikanisering staat in contrast tot de economische integratie. Een gigantische werkeloosheid van bijna 50 procent.  En 40 procent van de Navajo leeft onder de armoedegrens.
In het plaatsje Shiprock, in de noordoost hoek van de Navajo Nation, in de staat New Mexico, zie je wat dat betekent. Overal projecten met sociale huisvesting. Witte houten huizen die doen denken aan barakken. Ze staan in groepjes langs zandwegen dicht bij de hoofdweg, in wat oogt als desolate woestijn.  Van de natuurlijke hulpbronnen binnen hun grote gebied hebben de Navajo maar beperkt kunnen profiteren. Oliewinning brengt geld in het laatje, maar de winning van uranium heeft vooral ziekten en milieuschade gebracht. De spreekwoordelijke pijlen worden nu op de opwekking van duurzame energie gericht. Het uitgestrekte woestijngebied leent zich daar goed voor. 

Toerisme is een belangrijke bron van inkomsten. De meest bekende bezienswaardigheid in Navajo Nation is Monument Valley, een topattractie in de VS.  Het park is vooral bekend geworden als filmlocatie van vele westerns. John Wayne was er een veel gezien acteur. En wie kent de dramatische landschappen uit de film 'Once upon a time in the West' niet? Monument Valley is DE icoon van het Wilde Westen. 

Als je in hun Nation bent kun je niet om de Navajo heen. Ze zijn alom aanwezig in bezoekerscentra, ze verkopen traditioneel handwerk, runnen restaurants. Plus een hoop hotels en casino's in de omgeving. Ze zijn geen verborgen codewoord. Ze worden echt wel gezien, deels geassimileerd Amerikaan, deels Indiaan.  Het laagje Navajo identiteit lijkt langzaam te slijten. Helemaal verdwijnen zal het niet snel. Zolang de Navajo Nation en de Navajo cultuur maar  een bron van inkomsten bieden.