Honingbij

De Verenigde Staten werden niet in een keer een land van 50 verenigde staten. De westelijke uitbreiding na de onafhankelijkheidsverklaring door de 13 Amerikaanse kolonieen bracht een ratjetoe aan bestuurlijke eenheden. Zo komen we Californie, Texas en West-Florida kortstondig tegen als zelfstandige republieken. Er waren Territoria als Colorado en Nevada die nog geen staat waren maar al wel bij de VS hoorden. Hawaii was achtereenvolgens  koninkrijk, republiek en territorium voordat het als 50e staat toetrad tot de VS. Maar een echt bijzonder verhaal is dat van de staat Deseret. Tegenwoordig heet het Utah. 

Het gebied tussen de Rocky Mountains en Californie was een van de laatste regio's in Amerika die werd gekoloniseerd. Bergachtig, droog, onbegaanbaar. Vooral Utah met haar grote zoutmeer werd om die reden gemeden. Liever dan de kortste weg er doorheen, liepen de 'trails' naar de westkust met een ruime boog om het grote zoutmeer heen. Bovenlangs door Wyoming en Idaho, om bij Fort Hall te splitsen in een route naar Oregon en een route naar Californie. In 1847 kwam daar verandering in. Het Great Salt Lake werd een bestemming. Juist omdat niemand er wilde wezen. 

Het was de droom van een eigen staat gefundeerd op een eigen ideologie, een eigen religie. De staat der Mormonen. In 1820 had Joseph Smith, de vijftienjarige zoon van een boer uit Illinois een visioen. Joseph, een gelovige jongen, werd gekweld door twijfels bij welke kerk hij zich moest aansluiten. Een serieus geval van keuzestress binnen het versplinterde protestantisme. In het bos niet ver van zijn huis werd hem in zijn visioen verteld dat geen enkele kerk de ware kerk was. Ergo: ga er zelf een stichten.  Een mooi verhaal. Ga maar eens kijken in het visitors center aan de zuidzijde van Temple Square in Salt Lake City. Het visioen indrukwekkend nagemaakt in een 7 minuten durende all surround film. 
De man had jaren later een tweede visioen. Zelfs na meerdere malen lezen begrijp ik niet waarom het zoveel volgelingen opleverde. Let op. Er was een wederopgestane Indiaan, een engel met de naam Moroni. Die gaf Joseph  een aantal gouden platen met teksten in onbekend soort Egyptisch schrift. Het waren aanwijzingen voor de stichting van een 'nieuw Jeruzalem' op het Amerikaanse continent. De teksten werden uitgegeven in een boek. Het Boek der Mormonen, dat bijna 200 jaar later al in vele miljoenen exemplaren en 100 talen is gedrukt. 

Het werd het begin van een beweging. Ook letterlijk, naar het westen van de VS. Joseph slaagde erin veel vijanden te maken. Hij sleepte volgelingen mee in mislukte financiele avonturen, predikte en bedreef polygamie, liet de redactie van een krant waarin een kritisch artikel over hem werden gepubliceerd het zwijgen opleggen. Zijn beweging genoot een groot wantrouwen van overheden in de nieuwe gebieden. Joseph zat in de gevangenis, onvluchtte staten waar hij niet meer welkom was en werd op veertig jarige leeftijd gelyncht en vermoord door een bozige menigte. 

Zijn opvolger Brigham Young pakte het anders aan. Om een einde te maken aan de conflicten met de staten waarin de Mormonen actief waren, leiddde hij de weg naar niemandsland. Het dal van het Grote Zoutmeer bleek een ideale plek. Genoeg water uit riviertjes om te irrigeren, weinig indianen en kolonisten in de buurt om mee in conflict te komen. "This is the place", waren Youngs' beroemde woorden. En zo werd in 1847 Salt Lake City gesticht. 

Young was niet alleen president van zijn kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dag, hij werd ook gouverneur van het Utah Territory, dat in 1850 bij de VS ging behoren. Young was de drijvende kracht achter het stichten van een eigen Mormoonse staat. Het zou Deseret moeten heten, dat betekent honingbij. De bij stond volgens Young symbool voor vlijt en zelfvoorzienendheid van de Mormoonse gemeenschap. Brigham Young wilde het tegenwoordige Utah, Nevada, en delen van de omliggende staten verenigen tot een Mormoonse staat Deseret, binnen de VS. Dat plan bleek iets te ambitieus. Het Amerikaanse Congres stond wantrouwend tegenover de praktijken van de Mormonen, zoals het mogen bedrijven van polygamie. Alleen het noordelijk deel van het door Young voorgestelde gebied werd het Utah Territory. Later zou het nog verder worden verkleind, tot uiteindelijk een kwart van het gebied waar de Mormomen van droomden. 

De poging om de staat Deseret op te richten werd serieus ter hand genomen. De Mormoonse kerk vormde jarenlang een schaduwregering naast het bestuur van het Territory. Er werd een grondwet voor Deseret opgesteld en een vlag ontworpen, die nu nog steeds de vlag van de staat Utah is. Er werd zelfs een eigen taal ontwikkeld. In het museum van de geschiedenis van de Mormoonse kerk in Salt Lake City vind je nog een boekje in de Deseret taal. Het onleesbare schrift lijkt een beetje op het Armeens. 
Lang duurde het allemaal niet. De komst van een spoorlijn in 1869 leidde tot een stroom van migranten die geen Mormoon waren. Young zag uiteindelijk af van het streven naar een eigen Mormoonse staat.

Het aardrijkskundeboekje van F.C. Brugsma uit 1867, dat ik nogal eens gebruik om een historische referentie van een gebied te vinden, geeft een compacte beschrijving van Utah in die tijd: 'grootendeels eene dorre steenwoestijn, waarin de Mormonen zich gevestigd hebben bij het grote Zoutmeer, met de hoofdstad Nieuw-Jeruzalem, 15.000 inw.' 

Salt Lake City was niet het eindpunt, maar werd het vertrekpunt van nieuwe caravanen op weg om elders in Utah Mormonengemeenschappen te stichten. Om zo het gebied van het gedroomde Deseret te vergroten. Wie een oproep van het kerkgezag kreeg om te gaan, pakte zijn spullen en ging gewoon. Gehoorzaamheid werd gezien als een grote deugd. Langzaam werd Utah zo bevolkt door volgelingen van de Mormoonse kerk. Een beroemd verhaal binnen de gemeenschap is de barre tocht in 1880 naar Bluff, in het zuidoosten van Utah. De tocht met paarden en wagens door een smalle onbegaanbare kloof is symbool geworden voor de doorzettingskracht en zendingsdrift van de Mormomen. In het kleine plaatsje is een mooi museum gewijd aan die eerste vestigers. In Vernal, in het noordoosten van de staat zie ik zelf mijn eerste Mormoonse kerk. Heel herkenbaar aan de engel Moroni, zonder vleugels maar met trompet, die op het dak van het gebouw in de zon staat te schitteren.

Langzaam raakte Utah bevolkt. Door blijvende  spanningen tussen de leiders van de Mormoonse kerk en het centrale gezag van de VS in Washington duurde het lang voor Utah een eigen staat werd binnen de VS. Pas in 1896 was het zover. Zes jaar nadat de Mormoonse kerk polygamie bij wet verbood. 

Nu, 120 jaar later heeft de Mormoonse kerk meer dan 15 miljoen volgers wereldwijd. En nog veel invloed in Utah. Je ziet het in symbolen, regels en politieke discussies. Neem de naam Deseret. Die is nog alom aanwezig. Deseret Bank, Deseret News, Deseret University, Deseret Industries, Deseret hospital, Deseret books. Utah heeft de bijnaam Bijenkorfstaat. Je vindt de korf in de vlag van Utah. En in borden langs de wegen met het wegnummer. 

Tweederde van de inwoners van Utah is Mormoon. De conservatief christelijke waarden van deze groep vind je terug in het stemgedrag. Utah is de meest Republikeinse staat van de VS. Je merkt het ook aan regels en wetten. Logisch, want de overgrote meerderheid van wetgevers is zelf Mormoon. Dus een overall verbod op gokken. In veel plaatsen een verbod op de verkoop van alcohol op zondag. En koop je op een andere dag een sixpackje bier, dan wordt zonder aarzelen je ID gevraagd, hoe oud je ook bent. 

Maar in Utah wonen ook veel  niet-Mormonen.  Dus is er discussie over normen en waarden. Centraal in de filosofie van de Mormoonse kerk staat de familie. In alle gebouwen op Temple Square in Salt Lake city kun je een exemplaar van de proclamatie meenemen die de president van de kerk, Gordon Hinckley in 1995 voorlas. Wat citaten: 'Marriage between man and woman is essential to His eternal plan (.....) By divine design, fathers are responsible to provide the necessities of life (....). Mothers are primarily responsible for the nurture of their children.' 
Familiebanden zijn een heilig iets. Niet voor niets heeft de kerk hier een gigantische database met stamboomgegevens van honderden miljoenen mensen aangelegd. Je moet je familie kennen. 

Ook het huwelijk is heilig en bedoeld om tussen man en vrouw te zijn. In het handboek voor Mormoonse studenten staat als richtlijn dat getrouwde mannen en vrouwen niet alleen mogen zijn met een persoon van de andere sexe. Kun je wel of niet een zakenlunch hebben met een persoon van het andere geslacht? Veel gelovigen vinden het nog steeds een no-go gebied. Het is een serieuze zaak. 
In de Salt Lake Tribune lees ik een mooi artikel over de kwestie. Daaruit blijkt, dat ook de Mormonen een beetje meebewegen met de tijdsgeest. Jeff Thompson, directeur public management aan de Brigham Young universiteit, stelt de discussie over samenwerking tussen mannen en vrouwen stelselmatig aan de orde tijdens zijn lessen. Zijn standpunt: als er zakelijke belangen mee gediend zijn, moeten mannen en vruwen samen kunnen werken, lunchen, dineren. Thompson geeft wel zijn persoonlijke tips mee: kies een openbare gelegenheid, hou het gesprek zakelijk en vertel je echtgenoot waar en met wie je bent.   

Zo kiezen de Mormonen ervoor met enig pragmatisme modernere tijden in te gaan. Het ultieme bewijs daarvan lees ik vandaag in de krant: de Mormoonse kerk heeft een donatie gedaan voor het muziekfestival Loveloud, dat speciale aandacht schenkt aan de acceptatie en bescherming van LHBT jongeren (lesbisch, homoseksueel, bi-seksueel en transgender). Deseret de honingbij heeft een nieuwe bloem gevonden. Midden in de steenwoestijn bij dat zoutmeer.