Open mond

Neem eens een eurocent in je hand. En laat iemand anders een heel eind van je vandaan een grote ronde hoepel omhooghouden. Houd het muntje een eindje voor je ogen in de richting van de hoepel. Hoe groot schat je de kans dat de schijf van het muntje heel precies de schijf van de hoepel afdekt?  Door ongelooflijk toeval zien wij gemiddeld eens in de 18 maanden ergens op aarde een totale zonsverduistering. De maanschijf dekt dan exact de zonneschijf af. De zon, die 400 keer groter is dan de maan en 400 keer verder weg staat van de aarde. 

De totaliteitsfase van een zonsverduistering duurt kort, soms maar een minuut. En dus wil je weten hoe laat het zich precies voltrekt, om niet net een minuutje te laat te komen en weer twee  jaar te moeten wachten. Het moment van verduistering ligt tegenwoordig voor elke willekeurige plek al vast, tot op de seconde. De Grieken konden zo'n eclips in 200 voor Christus al voorspellen. Daar hadden ze een machine voor: het mechanisme van  Antikythera. Het apparaat werd in 1901 voor de kust van het gelijknamige griekse eiland opgedoken. Het duurde bijna 100 jaar voor men de werking van het mechaniek goed wist te doogronden. Het bleek een apparaat dat niet alleen gemaakt was om tal van astronomische verschijnselen te voorspellen. Het kon zelfs de data van komende olympische spelen weergeven. 
Zelf zag ik voor het eerst een totale zonsverduistering in 1999. Ergens in een stoppelig graanveld op de grens vanh Bulgarije en Roemenie. Toen begreep ik waarom mensen na een keer kijken er nog een willen zien, en nog een. Ook ik ging opnieuw; in Turkije en nog een keer in China, waar op een bewolkte regenachtige ochtend tegen alle voorspellingen in op het laatste moment een stukje van de hemel openbrak. 

Ditmaal zijn de Verenigde Staten aan de beurt: 21 augustus 2017.  Een totale eclips die helemaal van coast to coast te zien is, dat kwam sinds 1918 niet meer voor. Een spektakel dat begint boven de Pacifische oceaan in Oregon en eindigt boven de Atlantische oceaan in South Carolina. Daar, in een smalle band van ongeveeer 100 km breed, is de zon even volledig verduisterd.

Voor wetenschappers zijn zonsverduisteringen belangrijke momenten. In 1878 ging een ploeg geleerden de verduistering observeren in Wyoming. Een van de leden was Thomas Edison, de uitvinder van de grammofoon. Ze gingen op zoek naar het bewijs voor het bestaan van een nieuwe planeet, die ze Vulcan hadden genoemd. De echte, niet die uit de latere serie Star Trek. Men was tot de ontdekking gekomen dat er een kleine afwijking zat in de baan van de planeet Mercurius. De meest waarschijnlijke verklaring was, dat er nog een planeet was, dichter bij de zon. En om die te kunnen zien, moest de zon verduisterd zijn. Vulcan werd nooit ontdekt: de planeet bleek niet te bestaan. Het was wel het bewijs van de juistheid van de relativiteitstheorie van Einstein: in de buurt van een bron van zwaartekracht, zoals de zon, buigt het zichtbaar licht af. Dat, en niet een extra planeet, verklaarde waarom Mercurius een schijnbaar onlogische beweging maakte aan de hemel. 

Overal wordt gewaarschuwd voor verkeerschaos die door massa's eclipsgangers wordt veroorzaakt. Ik herinner me de autorit in Bulgarije in 1999. Gewaarschuwd door dat soort berichten gingen we in alle vroegte op pad. Om over compleet lege wegen in alle rust naar de observatieplek te rijden. Maar dit is Amerika. In 1925 sloot de beurs van New York even om handelaren de kans te geven de eclips buiten te zien. En nu is het 2017, de eclipsgekte is groter dan ooit. Eclipsfeesten op grote parkeerterreinen zijn al ruim van tevoren uitverkocht. Elke zich respecterende plaats in het pad van de totale verduistering heeft wel iets georganiseerd. Alle grote media hebben live uitzendingen. Google heeft een livestream. NASA TV heeft luchtbalonnen op grote hoogte met camera's. Er is zelfs verslaggeving vanuit het International Space Station.

Driggs, in Teton County aan de oostgrens van Idaho heeft 1800 inwoners. Deze maandagochtend is het plaatsje, waar normaal op dit tijdstip stilte heerst, tot leven gekomen. Het lokale restaurant en de ijssalon zijn geopend en voorbereid op een toestroom van eclipsangers. En die zijn er, al valt het aantal erg mee. Mogelijkheden te over om een observatieplek te vinden. Het grote parkeerterrein achter de doorgaande weg is bijna leeg. Plukjes kijkers hebben zich comfortabel geinstalleerd in ligstoelen. Ze leunen achterover en staren door hun eclipsbril naar het komende spectakel. Er is al een flinke hap uit de zon. Burgemeester Hyrum Johnson komt in spijkerbroek op zijn mountainbike een kijkje nemen. Hij vraagt de eclipsgangers of alles in orde is. Zijn organisatie is goed voorbereid op drukte en incidenten. Gelukkig verloopt alles gladjes. 

Het licht krijgt een vreemde kleur, een eindje verderop klinkt gejoel. Dan is het ineens donker, de straatverlichting springt aan. Het is ook plotseling koud. Aan de hemel staat een zwarte bol in een felle stralenkrans. Je kunt niet anders dan in ontzag met open mond naar boven staren. Kijken, vlug een paar foto's, en kijken. Dit is buitenaards. Niet te bevatten. Daarvoor duurt het ook te kort. Na twee minuten en 18 seconden gaat plotseling de dimmer weer open en staan we in het daglicht. Onze buurman komt geemotioneerd een praatje maken. Het was zijn eerste eclips. Hij had er jaren op gewacht. Het was het waard. Hij komt uit Utah en heeft becijferd dat in 2045 een eclips precies over zijn huis komt. Hij is zestig en optimistisch dat hij dat nog mag meemaken. Je zou me geen zestig geven toch? 

Nog lang na afloop delen wildvreemden hun diepe ervaring. Twee vrouwen maken een praatje. "De zon, maan en aarde op een lijn. Ik denk dat het de Amerikanen dichter bij elkaar heeft gebracht. Met al dat gedoe in ons land, weet je?" Ze doelt op de recente aanslag op demonstranten in Charlottesville en op de controverse rond president Trump. De krant USA Today heeft de dag na de eclips een vergelijkbare krantenkop: 'For a few hours, 'cosmic magic' sweeps away America's troubles'. Dat zal even zo zijn, maar niet lang. De ervaring leert dat eclipszieners maar een ding willen: de volgende zien. En dat kan. In 2019 is het zover, in het zuiden van de Stille Oceaan, Chili en Argentinie. Kijk je liever in Amerika? Ook goed, alweer over zeven jaar. Wie niet wil reizen heeft pech. Om een totale zonsverduistering in Nederland te zien moet je wachten tot 2135. Je kunt wel vast de volgende generatie tippen om de volgende generatie te tippen.