Een Schotse koningin

Het was groot nieuws in Argentinië. De geboorte van prinses Amalia, december 2003. Ik was op reis door het Zuid-Amerikaanse land. Reken maar dat mensen enthousiast reageerden op Nederlandse toeristen. Het moet ook bijzonder voelen, als je land een koningin aan het buitenland levert. Duitsland was eeuwenlang hofleverancier van Europese royalty. Ik schreef er twee jaar over in mijn blog ‘export-Emma’. Maar waren wij zelf ooit exporteur van blauw bloed? Aan de vooravond van mijn reis naar de Schotse eilanden kom ik achter het antwoord: lang geleden bracht ons land een Schotse koningin voort. ‘Ons land’ is in deze wel een groot woord, want we hebben het over de 15e eeuw, toen Nederland nog geboren moest worden.

Ik sta op wat niet meer dan een hoge groene heuvel lijkt. Aan de rand van het Brabantse vestingstadje Grave. Hier, op deze plek werd in 1433 Maria van Egmond van Gelre geboren. Dochter van Arnoud van Egmond en Catherine van Kleef. Arnoud was de hertog van Gelre en op de groene heuvel stond destijds zijn kasteel.

In 1449 huwde ‘Mary of Guelders’ met de Schotse koning Jacobus II, wat haar tot koningin van Schotland maakte. Die titel kwam niet gratis. De onderhandelingen over het huwelijk hadden een paar jaar in beslag genomen. Vader Arnoud slaagde er niet in om de benodigde middelen voor de bruidsschat bijeen te krijgen. Het was Maria’s oom Philips de Goede, de machtige hertog van Bourgondië, die de zaak overnam: hij regelende het huwelijk en de bruidsschat.
Maria vervulde haar belangrijkste taak, het zorgen voor nageslacht zoals dat in die tijd gold door zes kinderen op de wereld te zetten. Waaronder de volgende koning van Schotland. Die was nog maar drie jaar oud toen Jacobus II overleed tijdens een veldslag. Maria van Gelre werd regent van Schotland. Omringd door invloedrijke adviseurs speelde ze het spel van verdeel en heers. Ze wist handig te manoeuvreren in de eeuwige strijd met Engeland. Edward IV, koning van Engeland zag in een huwelijk met haar de kans een huwelijk tussen Engeland en Schotland te sluiten. Maria weigerde en koos op die manier voor de onafhankelijkheid van wat haar land was geworden. Lang kon ze er niet van genieten, ze overleed al op 29 jarige leeftijd.
In Grave is ze nooit meer terug geweest.

Sowieso is in die plaats weinig meer van haar bestaan of uit haar tijd terug te vinden. Het kasteel waar ze geboren werd is na vele oorlogen in de 17e eeuw afgebroken. In het vlakbij gelegen Graafs museum, over de geschiedenis van het vestingstadje komt haar naam niet eens voor. Wel zie je op afbeeldingen en maquettes hoe ooit het machtige chateau er uit heeft gezien. Waar ruim 100 jaar na Maria ook Anna van Buren werd geboren, de latere vrouw van Willem van Oranje.

Vanaf de groene heuvel heb je een mooi uitzicht over het vestingstadje. Ik speur naar iets van de bebouwing uit de tijd van Maria van Egmond. Die is er wel. Zoals in het hofje bij St Elisabethkerk. Daar zie je resten van een toren en een muur: ruïnes van de oude kerk uit haar tijd. Ze is hier zeker geweest. Door een stadsbrand en belegeringen werd het gebouw zo beschadigd dat de kerk in de 16e eeuw volledig opnieuw is opgebouwd.

De plaatsen waar Maria verbleef lijken allemaal wel in een ruïne veranderd. Het hof van het hertogdom Gelre in Arnhem is helemaal weg, van het paleis in Brussel waar ze jaren verbleef kun je alleen nog de gewelven onder de grond bezoeken. Holeyrood Abby in Edinburgh, waar ze trouwde is ook een ruïne, net als Ravenscraig Castle waar ze de laatste jaren van haar leven verbleef. En Trinity College Church in Edinburgh tot slot, door haar gesticht en de plek waar ze is begraven, werd in de 19e eeuw gesloopt.

Is er dan geen enkel gebouw meer heel waar deze Schotse koningin van Nederlandse huize heeft verbleven? Jawel, in Schotland vind je nog wel wat. Ik zal langs een van de belangrijkste kastelen van het land reizen: Stirling Castle. Hier bracht ze haar zoon James III ter wereld. De latere koning van Schotland. Hij zou een bepalende rol spelen in het lot van de afgelegen archipels Orkney en Shetland: de eilanden waar ik naar op weg ben.