Cultuurcartograaf

Als ik je de beroepsnaam 'cartograaf' voorschotel, denk je dan aan een betrekking die de dollartekens in je ogen doet oplichten? Nee he? Had je die vraag een paar honderd jaar geleden moeten horen. Goede navigatiekaarten waren goud waard en mooie atlassen alleen in bezit van de allerrijksten. Toppers onder de zeventiende eeuwse kaartenmakers als Bleau en Jansonius waren welgestelde lieden. Ook een eeuw later kon je met het beroep van cartograaf nog een riant salaris verdienen. Nauwkeurige kaarten kregen in de achttiende en negentiende eeuw een belangrijke functie naast die van wegwijzer over de wereldzeeën. Verworven koloniën moesten bevolkt worden om ze te behouden. Daarvoor was het nodig percelen grond uit te geven aan immigranten. Die percelen moesten nauwkeurig ingemeten en vastgelegd worden om gedoe over eigendom en perceelsgrenzen te voorkomen. Gedetailleerde kaarten waren daar onmisbaar bij.  

Vandaag de dag zijn dit soort landkaarten, waarop oorspronkelijke plaatsnamen en familienamen van immigranten zijn ingetekend, belangrijk cultureel erfgoed. 

Vier jaar geleden werd een bijzondere exemplaar tevoorschijn gehaald uit de National Archives in Londen om te worden tentoongesteld in Charlottetown, de hoofdstad van de Canadese provincie Prince Edward Island. Het was precies 250 jaar na de uitgave van het unieke werk. De landkaart van Prince Edward Island uit 1765 werd er speciaal voor gerestaureerd. Ik weet een exemplaar te bemachtigen van het lokale tijdschrift over erfgoed: 'The Island magazine'. In de uitgave  uit 2015 wordt de restauratie uitgebreid beschreven. Restaurator Lucy Angus had er een enorme klus aan. Een kartografisch kunstwerk van drie bij vier meter, samengesteld uit aan elkaar geplakte en  gevouwen deelkaarten, op zeldzaam handgeschept papier uit Nederland. Restauratoren van beroemde Britse musea als het British Museum dienden Lucy en haar team van advies. 

Niet alleen de kaart, ook diens maker kreeg veel aandacht tijdens de tentoonstelling. Samuel Holland was zijn naam. De Royal Canadian Geographical Society omschreef Holland als de eerste moderne cartograaf van Prince Edward Island. Samuel's achternaam doet vermoeden waar hij vandaan kwam. Uit Deventer om precies te zijn. Daar werd hij in 1729 gedoopt in de Lutherse kerk in de Spinhuissteeg.
Onze man maakte carrière in het Nederlandse Staatse leger om daarna via Engeland de oversteek naar Brits Noord Amerika te maken. Als eerste werkte hij aan een kaart van de staat New York, honderd jaar nadat de Engelsen die kolonie van Nederland hadden 'overgenomen'. Vervolgens karteerde Samuel de  Saint Lawrence rivier. Dat deed hij met hulp van zijn pupil James Cook. Jazeker, DE latere ontdekkingsreiziger James Cook. In 1764 werd Holland gepromoveerd tot chef-landmeter van geheel Noord-Amerika. In datzelfde jaar begon hij met het karteren van Prince Edward Island. 

Ik heb als student ooit practicum cartografie gehad, onder comfortabele omstandigheden in een met mooie passers linealen en kaarten uitgerust lokaal. Samuel had dat allemaal niet. Hij  verbleef er onder heel primitieve omstandigheden op het van muggenvergeven eiland, met slechts tentdoek als dak boven zijn hoofd. Holland 'sneed' het Prince Edward Island in grote plots van 80 vierkante kilometer die via een loterij werden toegewezen aan toekomstige grootgrondbezitters. Die lieten het vervolgens aan pachters om het land te bewerken. Het was de enige plek in Brits Noord-Amerika waar land werd verpacht in plaats van volledig in eigendom uitgegeven. 
Ruim honderd jaar later, toen het bestuur van Prince Edward Island in haar eigen hoofdstad onderhandelde over toetreding tot de Canadese Confederatie was eenderde van het eiland nog in handen van grootgrondbezitters. Die scheve verhouding zat de eilanders al een tijd dwars. Als voorwaarde voor toetreding eisten ze dat het systeem van grootgrondbezit ongedaan werd gemaakt. Met succes. Zo had het werk van Samuel Holland nog aan het eind van de negentiende eeuw nog invloed op de vorming van de Canadese confederatie. 

Prince Edward Island, zo groot als de provincie Gelderland, maar met slechts 150.000 inwoners, is de kleinste van de 13 provincies en 'Territories' van Canada. Met haar glooiende heuvels, bossen, mooie baaien en strandjes met rood zand is het een geliefde plek om te wonen of vakantie te vieren. Er is hier nauwelijks criminaliteit, rust en ontspanning overheersen. Rijdend over het eiland kun je heerlijk toeren over langgerekte, lege wegen door de bossen en velden. Verspreid tref je wit geverfde houten huizen met strak gemaaide tuin en brievenbus aan de weg. Op een moderne wegenkaart van het eiland herken je in het patroon van secundaire en tertiaire wegen nog steeds de grenzen van de plots zoals die op de kaart van Samuel Holland zijn ingetekend.

Een belangrijk deel van het landschap hier wordt bepaald door de aardappelteelt, een van Canada's belangrijkste landbouwgewassen. Het schijnt dat Samuel Holland de aardappelteelt op het eiland heeft geïntroduceerd. Van alle provincies heeft Prince Edward Island nu het grootste oppervlak aardappelvelden: zes procent van het eiland is ermee bedekt. De zandgronden zijn ideaal voor de aardappelteelt Je vindt hier ook landbouwers van Nederlandse herkomst. Langs highway 1 die van west naar oost over het eiland loopt ligt het enorme bedrijf van aardappeltelers Melis en John Visser, die hier al 40 jaar boeren. 

Wie zich een beeld wil vormen van het leven van weleer op het eiland neemt een kijkje in Orwell Corner, aan de zuidoostzijde van het eiland. Het is een van geplande nederzettingen die Samuel Holland op zijn kaart intekende.  De oorspronkelijke gebouwen van het gehucht zijn geconserveerd tot een klein openluchtmuseum. Rondlopend tussen de houten gebouwtjes kun je het leven op Prince Edward Island in de negentiende eeuw bijna aanraken.  

Sinds 1997 is PEI, zoals de lange naam wordt afgekort, niet langer een geïsoleerd eiland. In dat jaar kwam  de 13 kilometer lange Confederation Bridge naar het vasteland van New Brunswick gereed. De brug raakt het eiland precies op de rand van het plot dat destijds aan Samuel Holland werd toebedeeld. Nederig vroeg hij om een mooi stukje waar hij zich na zijn pensioenering zou kunnen vestigen. Die wens ging in vervulling. Dat hij een stuk kreeg aan de minder visrijke zuidzijde van het eiland viel hem echter tegen. Samuel ging in Quebec wonen waar hij in 1801 als gefortuneerde landmeter en kartograaf op zijn Holland House Estate overleed. Samuel's nazaten zijn echter nog steeds op 'zijn' eiland te vinden. In 2015 hielden ze een grote familiereünie. Sommigen hoorden voor het eerst over hun beroemde voorvader. Maar sinds de tentoonstelling van die bijzondere kaart, van de hand van een man die de geschiedenis van PEI karteerde, weet iedereen op het eiland wie deze Hollandse kaartenmaker is. En belangrijker nog: iedereen weet dat kartografen belangrijke geschiedschrijvers zijn.