Het gespleten eiland

Jaren geleden kocht ik op een veiling een oude prent. Op de voorgrond staat een groepje inboorlingen in een lendendoek van riet. Een heeft een ketting om van bladeren. Ze wijzen uitnodigend naar de de kust achter hen. Ik kocht de prent vanwege de intrigerende titel: 'T Eylant Amsterdam'. Pas na een tijdje ontdekte ik dat het een pagina uit een 18e eeuwse herdruk van het journaal van Abel Tasman was. De prent was getekend door Isaac Gilsemans, bemanningslid van Abel. En het eiland?  Tongatapu, hoofdeiland van het koninkrijk Tonga, in de Stille Oceaan. 

Dit is pas de tweede keer dat een Boeing 777 hier landt, vertelt de piloot van Air New Zealand. De kleine aankomsthal is duidelijk niet bemeten op het verwerken van zoveel passagiers. Het is een gezellige chaos rond de  piepkleine bagageband. En er komt heel veel bagage binnen. Vooral de grote boxen van piepschuim intrigeren me. Ik hoor dat er Nieuw Zeelands schapenvlees in zit. Een gewilde vette lekkernij.  

Abel Tasman en zijn crew waren de eerste Europeanen die naar het afgelegen koninkrijk kwamen. Na zijn debacle in de Moordenaarsbaai in Nieuw Zeeland ontmoette Abel in 1643 op Tongatapu een vriendelijke bevolking die graag handel wilde drijven. Er was hier van alles te krijgen, het leek Amsterdam wel. Laten we het eiland dan ook zo noemen, moet Tasman gedacht hebben. Na de nodige vriendelijkheden over en weer kreeg hij grote hoeveelheden vers water, kokosnoten, varkens, kippen in ruil voor oude spijkers, wat zeildoek en spiegeltjes.  Het waren zeer gunstige deals voor Tasman.  Ze zijn de geschiedenisboeken ingegaan als schoolvoorbeeld voor wat we de VOC mentaliteit noemen. Gebruik maken van de geïsoleerdheid van gemeenschappen en hun onwetendheid van wereldmarkten. Ik vraag me af of Balkenende dit historisch besef paraat had toen bij de in Tweede Kamer met de vuist op tafel zijn beroemde uitspraak deed: "waar is die VOC mentaliteit?!".  Ik weet niet waar die is, maar hier op dit eiland in ieder geval niet kan ik zeggen. 
Het vriendschappelijke van de bevolking ondervond ruim 100 jaar later ook James Cook op dit eiland. Hij noemde de archipel "Vriendschapseilanden", een naam die tot in de 19e eeuw werd gebruikt. 

Het was opnieuw Isaac Gilsemans, een van de bemanningsleden van Tasman en begaafd tekenaar, die een beeld van T Eylant Amsterdam vastlegde. Ik zie het elke dag hangen in mijn gang thuis. Sommige details op de prent kun je hier 400 jaar later nog goed terugvinden. De smalle landtong en de stranden zijn er natuurlijk nog. Van het koninklijk paleis, dat Gilsemans op zijn prent afbeeldde, is niet veel over: alleen nog overwoekerde ruïnes van graftombes. Lendendoek van riet, die de inwoners op de voorgrond van de prent dragen, vind je nog steeds terug in traditionele kleding.  Ook de velden met palmbomen zie je nu nog. Tasman schreef in zijn journaal dat het hem opviel hoe mooi die palmbomen in rij en gelid stonden. Hij trok daaruit de conclusie dat de inwoners behoorlijk ontwikkeld moesten zijn. Die constatering beklijfde, want in het aardrijkskunde boek van F.C. Brugsma uit 1867 staan acht woorden over het eiland: "met beschaafde inwoners en een goed bebouwden grond". 

Net als op Tasmanië en in Nieuw Zeeland eert ook dit land zijn ontdekker met een monument. Het staat op de uiterste westpunt van het eiland, waar Tasman en zijn mensen aan land gingen. De ploeg is een aantal dagen op het eiland gebleven. Sommige bewoners mochten een kijkje nemen aan boord van Tasman's twee schepen. Niet alleen mannen, ook vrouwen. Tasman maakte er melding van in zijn journaal, zonder verder commentaar. Reken maar dat die dames niet aan boord kwamen om de afwas te doen. Historici gaan er vanuit dat de lokale bevolking dit als kans zag om inteelt op het dunbevolkte eiland tegen te gaan. Er moeten dus Tongalezen rondlopen die een verre Nederlandse voorouder hebben. Maar anders dan in Ghana en op Sri Lanka, was het verblijf van de Nederlanders op Tonga te kort om een zichtbaar genetisch stempel te drukken. 

Het hedendaagse Tonga is een land vol bijzonderheden. Een rijk van 170 eilanden over een lengte van 800 kilometer met in het totaal slechts 100.000 inwoners. Het dubbele van dat aantal inwoners woont overzee, vooral in Nieuw Zeeland, Australië en de Verenigde Staten De economie van Tonga draait voor een groot op het geld dat Tongalezen in het buitenland naar hun familie sturen. Iedereen hier heeft wel een buitenlandse connectie. Onze chauffeur op het eiland heeft een tijd in Auckland gewoond, waar zijn kinderen nu studeren. De eigenaar van ons vakantieverblijf komt uit Christchurch. Zijn dochtertje van 9 is daar geboren. Ze vertelt ons dat ze liever in Nieuw Zeeland is dan hier. En een buurman naast ons vakantieverblijf werkt in het Australische leger. Hij was op missie in Afghanistan, is nu een paar maanden hier om het familiehuis aan zee op te knappen. 
Een andere bron van inkomsten is ontwikkelingshulp. We zien wegen aangelegd met trotse hulp van China Aid. Vlak bij ons vakantieverblijf zijn medewerkers van Tonga Power nieuwe elektriciteitskabels aan het aanleggen. 'New Zealand aid programme' staat op al hun wagens. En in de huisjes naast ons verblijven twintig medewerkers van het US Peace Corps, die onderwijs geven op de eilanden. 

Je ziet dat de blik van de bevolking op het buitenland is gericht. Tonga lijkt vooral een woonhuis, geen werkplaats. 
Onze chauffeur spreekt ons tegen als we ons hardop afvragen of er blijkbaar geen werk te vinden is in Tonga. "Kijk maar eens naar de vele kleine supermarkten. Ze worden allemaal door Chinezen gerund. Geen Tongalees die in dit gat in de markt stapt". De eigenaar van ons vakantieverblijf, hij heeft het van zijn vader geërfd, durft niet te investeren in de verbetering van het oord. Liever houdt hij zijn zaken in Nieuw Zeeland intact.
Dat is best te begrijpen, maar ook jammer. Het land is prachtig. Witte verlaten stranden met ruige rotsen waar de woeste zee door spuitgaten naar binnen dringt. Wat uitzichten geeft waar je uren naar kunt kijken.

Ik vind Tonga vooral een merkwaardig land. Het is het enige koninkrijk in de Pacific. De koninklijke familie heeft veel macht en aanzien. Veel Tongalezen zijn trots op hun eeuwenoude natie, die in tegenstelling tot overal elders in de Pacific nooit een buitenlandse kolonie is geweest. Tegelijkertijd leidde de absolute macht van de koning tot ondoordachte beslissingen. In een zoektocht naar nieuwe inkomstenbronnen werd serieus overwogen het land tot opslagplaats voor nucleair afval te maken. Een voorstel tot inperking van de persvrijheid gaf in 2006 aanleiding tot heftige rellen en plunderingen in de hoofdstad. De macht van de koning werd ingeperkt, er kwam een democratisch gekozen bestuur. 

Nog zoiets merkwaardigs: dit land heeft een staatsgodsdienst. Het is de protestantse Methodistenkerk, de grootste religie hier. De kerk zit muurvast in het leven verankerd. Kijk maar eens rond op zondag. Bij wet is het verplicht alle winkels te sluiten en economische activiteiten stil te leggen. Uit de vele kerken klinkt prachtig meerstemmig gezang. En, heel folkloristisch, veel mensen zijn op die dag mooi uitgedost in traditionele kleding. Niet voor toeristen, want die komen hier maar een handjevol. 

Het schapenvlees dat ik op de luchthaven zag en andere ongezonde voeding, zorgt er voor dat maar liefst 90 procent van de Tongalezen overgewicht heeft. Geen twijfel mogelijk, je ziet het aan de mensen op straat.  Dan is er ook nog de corruptie. Het kleine koninkrijk scoort hoog op de internationale lijst van corrupte landen. 

Ik ben hier te kort om veel van dit eilandenrijk te begrijpen. Net als Tasman zijn we hier nog geen week. Ook ik ontmoet een supervriendelijke  bevolking, waar je gemakkelijk contact mee legt, Door hun buitenland connecties vertrouwd met westerse normen en waarden. Ze staan met een been hier, en eentje overzee. 

Behalve haar prachtige kust heeft Tongatapu maar een paar bezienswaardigheden. Een van de merkwaardigste is een palmboom. Of beter gezegd een boom met twee palmen. Er wordt gezegd dat dit het enige exemplaar in de Pacific is.  Nu aan het einde van deze blog vind ik de boom echt bijzonder. Het is een treffend symbool voor dit gespleten land.