Zwerver in Oxford

Dat ik iets heb met mensen die verre reizen maken zal niet verbazen. Nog boeiender wordt het wanneer ze dat deden in een ver verleden, toen reizen nog een helse onderneming was. En hebben ze dan ook nog een connectie met Nederland, nee zelfs met mijn eigen stad 's-Hertogenbosch, dan moet ik in dat verhaal duiken.  Twee jaar gelden vond ik zo de exacte plek van de Bossche handelsnederzetting  die in de 14e en 15e eeuw op de Zweedse kust bestond. 

In de Hinthamerstraat, één van de hoofdstraten in het oude centrum van Den Bosch, vind je een tegeltje in het plaveisel met de verwijzing naar een beroemdheid die een paar jaar op deze plek verbleef: de humanist Desiderius Erasmus. In het Fraterhuis van de Broeders des Gemene Levens. Hij was toen een jaar of 17. 
 

We associëren Erasmus vooral met Rotterdam, maar ongelofelijk wat die man heeft afgereisd.  Op de Engelstalige Wikipedia pagina over hem vind ik  een een mooi gemaakte ‘metrokaart’  van de plaatsen waar hij verbleef. 

Ik kan zeggen dat er weinig steden bij staan staan waar ik niet eerder was. Terwijl ik naar de kaart kijk moet ik denken aan de honderden keren met de trein door de polder ten zuiden van Gouda reed waar het klooster van Stein ooit stond, aan de jaren dat ik in Rotterdam werkte, aan het Pontje Deventer. Herinneringen schieten door mijn hoofd aan een nachtelijke wandeling door Bazel, de eindeloze straten van Parijs, de markt in Freiburg, hofjes in Leuven, de torens van Bologna tot aan de blik die ik wierp op de lijkwade van Turijn en de lezing die ik ooit in Cambridge gaf. 

En nu sta ik voor zijn verblijfplaats in het Engelse Oxford. Hier was ik nog nooit. Deze vooraanstaande universiteitsstad heeft heel wat groten der aarde voorzien van een academische opleiding. En dus is Oxford wereldberoemd, onder studenten en toeristen. 

Mijn interesse voor Erasmus, een man die kritisch en creatief kon en durfde te denken is opnieuw gewekt door de biografie van hem die vorig jaar verscheen. De dikke pil van historica Sandra Langereis ligt thuis op mijn nachtkastje om er elke avond een stukje uit te lezen. Een aanrader voor wie van geschiedenisboeken houdt. 

In 1499 reisde Erasmus op uitnodiging van graaf Mountjoy, kamerheer van de beroemde Engelse koning Hendrik VIII naar Engeland. Hij verbleef in Londen, Cambridge en een paar weken in Oxford om daar les te geven. 

In het archief van de Nederlandse bibliotheek vind ik één van Erasmus’  vele brieven aan John Colet, een Engelse humanist die in Londen zijn gastheer was en voor wiens moderne ideeën Erasmus veel bewondering had. Hij schrijft aan het einde van een brief aan John hoe zijn verblijf in Oxford hem bevalt: ‘De zeer vriendelijke prior Richard Charnock, mijn gastheer en onze gemeenschappelijke vriend, vraagt me zijn groeten aan jou over te brengen’. Hij sluit zijn brief af: ‘Oxford, vanuit het college van de orde van de reguliere kanunniken van de H. Augustinus, gewoonlijk St. Mary geheten.’

St Mary college stond in de New Inn Hall Street in het centrum van de stad. Het is er nu niet meer, maar uiteraard begeef ik me toch naar die straat nu ik in Oxford ben. New Inn Hall Street is een rustige straat met statige gebouwen. Het in 1435 gestichte klooster van de Augustijner orde heeft op deze plek maar 100 jaar bestaan. Het werd in de zestiende eeuw ten tijde van de reformatie gesloopt. Resten van het poortgebouw bleven behouden. Erasmus wandelde er in en uit. 

"Oxford University 'lost' college discovered during excavations", lees ik op de website van BBC News. Vorig jaar zijn tijdens archeologische opgravingen voorafgaand aan de bouw van nieuwe studentenwoningen de fundamenten van het oude college gevonden. En daar is Oxford blij mee. 

Voor Erasmus was reizen een noodzakelijk kwaad. Het bracht hem bij de personen, opdrachten en bijbehorende financiële middelen die hij zocht.  In zijn brieven lees je weinig over de steden die hij bezocht. Hij beklaagde zich slechts over ontberingen onderweg. We praten dan ook over de 15e eeuw. Reizen was afzien en zwoegen en vol gevaar. En is het gaan zien van verschillende landen en volken wel zo bijzonder, mag je je misschien afvragen? 

In het Lof der Zotheid, zijn beroemdste werk lees ik hoe de Zotheid de verschillende landen en volken ziet. “Ieder mensch, volk of stad is de eigenliefde ingeplant.” Hij vervolgd met het opsommen van de kenmerken van verschillende volken. “Dit is de reden, waarom de Britten voor zich aanspraak maken op schoonheid, muzikaal talent en een rijkelijk voorzienen disch.” Een hoofdstuk verderop vervolgd hij: "Eigenliefde, met wie haar zuster, de Pluimstrijkerij, bijna op één lijn te stellen is. Want de Eigenliefde is niets anders dan het streelen van zichzelf: doet men het een ander, dan is het zeker Vleierij.”  Er is meer mooie praat over die verschillende volken dan dat ze echt zo bijzonder zijn, lijkt hij te zeggen. 

Maar als Erasmus had kunnen reizen zoals wij doen, als hij vanuit Oxford met een overstap in Londen door de Kanaaltunnel zo naar Rotterdam of Parijs had kunnen gaan, dan had hij de zotheid van het reizen misschien wel omarmd.