Zweedsteen

Midden in Duitsland ligt een klein stukje Zweden. Hek er omheen, rood-houten Zweedse huisjes op de site, Zweedse vlag hoog in de mast. Die hangt wel halfstok. Lützen in Sachsen-Anhalt is de plek waar de Zweedse koning Gustav Adolf in 1632 sneuvelde tijdens de Dertigjarige oorlog. Het was de tijd van protestanten tegen katholieken. De Zweedse koning, Lutheraan van gezindte, vocht tegen Ferdinand III, keizer van het Heilige Roomse Rijk die met zijn legers oprukte door Duitsland. In 1632 gingen beide kampen bij Lützen de strijd aan. De protestanten wonnen de strijd, maar verloren hun leider. Toch was deze slag een opmaat naar de vrede van Westfalen, waarin in een serie van verdragen de macht van het Heilige Roomse Rijk werd ingeperkt en nieuwe soevereine staten in Europa werden erkend. Een daarvan was de Republiek der Verenigde Nederlanden. Volgens sommige historici was dit de eerste keer dat moderne diplomatieke onderhandelingen leidden tot vredesverdragen in Europa.   

Op de plek waar Gustav Adolf sneuvelde werd een gedenksteen gelegd, de zogenaamde Schwedenstein. In de negentiende en twintigste eeuw werd werd over de steen een witte baldakijn, zeg maar een soort prieel opgericht en een kapel gebouwd. De gedenkplaats werd een geliefd oord voor toeristisch bezoek. Voor de Zweedse adel zelfs een traditionele stop op reizen door Europa.

Het is vandaag maandag en het museumpje op de site is gesloten. De bezoekers die de parkeerplaats voor het monument oprijden laten Zweden links liggen. Ze  komen voor het naastgelegen dierenpark, een wat zieltogende kinderboerderij waar de DDR sfeer van weleer nog hangt. Het heeft iets nostalgisch. Zouden de gezinnen die hier rondslenteren  beseffen dat ze over een vierhonderd jaar oud slagveld sjokken, waar de Zweedse koning een kogel door zijn long kreeg? 

Nostalgie bracht een van de beroemdste toeristen van de Schwedenstein, Napoleon Bonaparte, naar deze plek. Hij overnachtte hier in mei 1813 op veldtocht door Duitsland, op weg om zijn Grande Armee te hulp te schieten, die op smadelijke terugtocht was uit Rusland. Het was de vooravond van een slag die de wording van het tegenwoordige Europa verder zou bepalen. Het moet Napoleon een goed gevoel hebben gegeven op de plek te verblijven waar twee eeuwen eerder een Duitse keizer werd verslagen. Misschien hoopte hij dat het hem geluk zou brengen. Dat deed het, even.

Langs de weg tussen de gehuchten  Starsiedel en Großgörschen nabij Lützen stuit ik op een gedenksteen voor de veldslag die Napoleon uitvocht direct na zijn bezoekje aan de Schwedenstein. De slag bij Lützen bracht Napoleon na 3 dagen en 20.000 doden, een moeizame overwinning op Pruisen en Rusland.  

Een paar maanden later keerden de kansen echter en werd de Franse keizer in de beroemde slag bij Leipzig waarin een half miljoen soldaten op het slagveld stonden alsnog verslagen door zijn tegenstanders. De gevolgen waren groot: Napoleon mocht naar Elba, de Zuid Duitse staten verenigd in de Rijnbond, maakten zich los van Frankrijk. Eufemistisch noemen de Duitsers dit de ‘Befreiungskriege’. De grondslag werd gelegd voor het latere Duitse keizerrijk onder leiding van Pruisen.

Net buiten het centrum van de stad Leipzig werd in 1913, ter ere van de honderdste verjaardag van de overwinning op Napoleon het grootste Duitse monument ooit opgericht: het Völkerschlacht Monument. Een reusachtig bouwwerk van bijna 100 meter hoog waar 15 jaar aan is gebouwd. Ter herdenking van de slag tussen Europese volken. Duitsland was in het jaar van oplevering van het monument op het toppunt van haar macht. Feestelijk werd het door keizer Wilhelm II ingeluid, dit toen niet vermoeden kon dat hij 5 jaar later zijn keizerrijk moest ontvluchten om asiel aan te vragen in neutraal Nederland. 

Na Leipzig zouden nog een aantal grote oorlogen in Europa worden uitgevochten. Telkens zouden die oorlogen uitmonden in onderhandelingen en verdragen. Later waren er zelfs geen oorlogen voor nodig om elkaar te spreken aan de onderhandelingstafel. Zo passeerden na de verdragen van Versailles in 1919 en Potsdam en Jalta in 1945, die van  Parijs in 1952, Brussel in 1965 en Maastricht in 1992. Telkens een klein stapje verder, steeds wat beschaafder. Ook Brussel 2020, waar gisteren een onderhandelingsresultaat is bereikt over de economische weg uit de Corona crisis, “is een waarlijk historisch akkoord”, aldus de Franse president Macron. Weliswaar was hij een keer boos weggelopen van de onderhandeltafel, maar liever een verbaal slagveld dan elkaar echt aan flarden schieten. 

Misschien moet de traditie van een bezoek aan de Schwedenstein weer in ere hersteld worden. Nu voor de leiders van de landen van Europa. Telkens als ze er weer in zijn geslaagd een deal met elkaar te sluiten en de samenwerking in Europa een stapje verder te brengen. Zonder oorlog. Ik stel voor dat we een tweede vlaggenmast bij het monument plaatsen. Naast die van Zweden, voor de blauwe vlag met sterren van de Europese Unie. Niet halfstok, maar helemaal in de top gehesen. Dan snappen we het verschil.