(Niet) gespaard

Duitse steden staan niet bekend om hun schoonheid. Het eerste waar je aan denkt bij het zien van het centrum van een gemiddelde Duitse stad: hier is de boel platgebombardeerd. Ondanks de zorgvuldige reconstructie van historische gebouwen zijn in de meeste steden de littekens van zware bombardementen een blijvend resultaat van de Tweede Wereldoorlog. Er viel 1,5 miljoen ton aan bommen op ze neer. Niet alleen op de grote als Hamburg, Keulen en Berlijn, ook de meeste middelgrote en kleine steden kregen de volle laag. Duitsland lag letterlijk in puin, het was ‘Stunde Null’. Maar soms ontsprong een stad de bommenregen. En dat zie je. 

Het centrum van Gotha is een ‘baustelle’. Straten opengebroken, hekken er omheen, her en der bouwvoertuigen. Maar dat maakt niet uit. Gotha, stad van 46.000 inwoners in Thüringen  is prachtig in het avondlicht. De Sint Margarethenkerk, het Rathaus aan de Hauptmarkt, de barokke huizen. De bestrating in het centrum wordt vernieuwd, maar de gebouwen zijn allemaal nog intact. Niks geen bombardement hier. Gotha is gespaard gebleven. 

Aan de zuidzijde van het centrum ligt kasteel Friedenstein. Vanaf hier heb je een mooi uitzicht op de oude stad. Een gedenksteen in een van de kasteelmuren geeft je de verklaring voor het wonder van  Gotha. “Damitt Gotha leben kann muss ich sterben”, lees je. Het waren de laatste woorden van Josef Ritter von Gadolla voor zijn executie op 5 april 1945. Josef, plaatselijk de hoogste militair, kreeg net als alle andere commandanten in Duitsland de opdracht om zijn stad tot de laatste snik te verdedigen. Een kansloos verhaal zag hij in toen Amerikaanse troepen voor de poorten stonden. Hij gaf de stad over tegen de orders in die hij had ontvangen. En redde zo talloze mensen, hun huizen en hun erfgoed.

Op het weigeren van een dergelijke order stond de doodstraf, die prompt over hem werd uitgesproken en standrechtelijk uitgevoerd. Een heldendaad, die Gadolla ruim 50 jaar later volledige rehabilitatie opleverde. Gadolla’s enige dochter had daarom jarenlang verzocht. De toekenning was een belangrijk moment in Duitsland. Zelfs naar het recht dat gold in 1945 had Gadolla niet ter dood veroordeeld mogen worden, vond de hoofdofficier van justitie in 1997. Het was een van de tienduizenden gevallen van onrechtmatige veroordeling door de Nazi’s voor en tijdens de oorlog. 

“De binnenplaats van kasteel Friedenstein in het Duitse Gotha is zo groot dat je er met gemak een volwassen voetbalwedstrijd zou kunnen spelen met nog plek voor een paar duizend toeschouwers ook.” schreef Telegraaf journalist Nico van der Zwet Slotenmaker in 2000. Het van oorlogsgeweld gespaarde, barokke kasteel is inderdaad indrukwekkend groot. 

Het is de geboortegrond van het huis Saksen-Coburg en Gotha. Deze zeer invloedrijke en politiek behendige familie is terug te vinden in bijna alle Europese vorstenhuizen: Oostenrijk, Rusland, Zweden, Griekenland, Joegoslavië, Spanje, Noorwegen, Italië, Denemarken, Luxemburg, Frankrijk, België, Engeland. In de laatste twee landen vind je nu nog nazaten van de familie op de troon. En keizer Wilhelm II, die in 1918 asiel kreeg in Nederland om zijn dagen te slijten in huize Doorn, was de zoon van Victoria van Saksen-Coburg-Gotha die weer een dochter was van de Britse koningin Victoria.

Gustav, de huidige koning van Zweden is een kleinzoon van de laatste  hertog van Saksen-Coburg, Carl Eduard. Carl was een fervent aanhanger van Mussolini en Hitler. Hij vervulde verschillende representatieve functies voor de Nationaal-Socialisten. Je zag hem op de koffie gaan bij hoge heren als Roosevelt, Hirohito en Molotov, met als missie de beeldvorming over Duitsland een positieve glans te geven. Na de oorlog kwam hij weg met een lichte veroordeling als meeloper van de Nazi's. Het is bijna ironisch: Carl heulde met een regime dat zijn kasteel en daarmee het erfgoed van de meest invloedrijke adellijke familie in Europa wilde offeren. Voor niets. Die familie heeft veel te denken aan Josef von Gadolla. Hopelijk kijken ze nog vaak naar de gedenksteen op de muur van hun kasteel.