Op de wip

Recent, tijdens een reis in Kroatië en Bosnië beschreef ik hoe een land kan verkruimelen in talloze delen. Maar het kan ook andersom. Wie de geschiedenis van Duitsland kent weet dat het als een Patchworkdecke van staten en staatjes honderden jaren over Midden-Europa lag. En op de naden: gedoe natuurlijk.  

Vlakbij de stad Ulm, op de grens van de tegenwoordige deelstaten Baden-Württemberg en Beieren waar de rivieren Iller en Donau samenkomen, ligt het klooster Wiblingen. Een imposant gebouw, dat weinig twijfel laat over de rijkdom en macht die de Benedictijner orde hier ooit had. 

Door erfenissen en schenkingen wisten veel kloosters hun grondgebied stap voor stap uit te breiden. Gevolgd door de logische wens dat verworven territorium zelfstandig te kunnen besturen, zonder bemoeienis van de lokale wereldlijke graaf. In 1701 slaagde de abdij van Wiblingen erin die onafhankelijkheid te verwerven. De akte waarin dat werd bezegeld, letterlijk met een rood zegel, wordt prominent in het klooster getoond. Een kaart met lampjes laat je zien hoe groot het verworven gebied ondertussen was geworden.  Zo’n 35 omliggende dorpen met samen ruim 3000 inwoners behoorden tot het rechtsgebied van de orde. Prompt werden eigen grenspalen om dat gebied geplaatst. 

Wie macht heeft, wil dat meestal ook tonen. In de achttiende eeuw werd het klooster onder leiding van bouwmeester Wiedemann en zijn opvolgers verbouwd tot haar huidige vorm. Het was de tijd van Barok en Rococco. Stap de bibliotheek maar eens binnen. Zo’n exemplaar dat past in het rijtje beroemdste bibliotheken van Europa. Auw, de weelderigheid van kleuren, ornamenten en tierlantijnen doet haast pijn aan je ogen. 

Wie verder rondkijkt in het complex ziet nog iets, of juist niet: geen monnik te bekennen hier. Klopt, de kloostergemeenschap is al ruim tweehonderd jaar verdwenen. 

Het gedonder begon bij de vrede van Pressburg in 1805. Napoleon had de slag bij Austerlitz gewonnen en regelde een vredesverdrag dat grote invloed dat op de geschiedenis van Duitsland. De Rijnbond, een verbond van aan Frankrijk loyale Duitse staten werd opgericht. Onder hen het koninkrijk Beieren, het koninkrijk Württemberg en het keurvorstendom Baden. Het was het einde van het Heilige Roomse Rijk dat bijna duizend jaar had bestaan.

De positie van de abdij van Wiblingen werd in het vredesverdrag in het midden gelaten. Wie kijkt naar de kaart van bezittingen van de abdij ziet hoe het omgeven is door stukken grondgebied van de koninkrijken Beieren en Württemberg. Ook Baden claimde recht op het klooster. Drie landen, wie van hen zou het krijgen?  

Een kortdurende soap voltrok zich. Ik citeer uit de Wikipedia: op 20 november kwam een commissaris van Baden de abdij in bezit nemen, maar deze werd op 22 november verdreven door een Beiers gezant. Op 31 december volgde een bezetting door Württembergse troepen die na gevechten op 3 januari 1806 door Beierse troepen werden verdreven. Beieren hief het klooster op 27 maart 1806 op.

Uiteindelijk werd in artikel 13 van de zogenaamde Rijnbondakte geregeld dat het klooster definitief tot het koninkrijk Württemberg ging behoren. En dat is zo gebleven. Waar die van Beieren de kloostergemeenschap nog de hand boven het hoofd hielden en de monniken lieten blijven, stuurden die van Württemberg ze weg. De meeste van hen vertrokken richt Krakau. Na 800 jaar was het definitief gedaan met de abdij. 

De koning van Württemberg schonk het klooster aan zijn broer, Friedrich, die er zijn paleis van maakte.  Later werd het een kazerne, wat je vaker ziet bij voormalige kloosters en kastelen. 

De 19e eeuw was de eeuw van de vorming van Europese grootmachten. Württemberg, waar het patchwork rondom het voormalige klooster nu toe behoorde, ging in 1870 op in het keizerrijk Duitsland. Na de Tweede Wereldoorlog werd Württemberg samengevoegd met Baden tot de huidige Duitse deelstaat. Nu ben je hier ‘gewoon’ in Duitsland. De naden tussen al die gebiedjes zijn ondertussen vergroeid tot stevige verbindingen. Zo stevig dat ze soms nog nauwelijks te herleiden zijn. Ergens is dat positief, maar helemaal vergeten wil men het ook niet. Dus wordt er onderzoek gedaan om een compleet overzicht van voormalige bezittingen van de abdij te reconstrueren. En dat is waar monnikenwerk.