Magische lui

Iets typisch van Zweden? Los van knäckebröd, Ikea en Volvo? Vikingen natuurlijk. Misschien fascineren ze me omdat ik een spoor Scandinavisch bloed in me heb, maar het kan ook de invloed van de vele afleveringen van Wickie de Viking zijn geweest. Het waren reizigers, net als ik. Nou ja, wel met een ander motief. Maar hun reizen naar onbekende oorden spreken mij als geograaf en reiziger natuurlijk aan. Ik schreef in IJsland en Canada over hun avontuurlijke tochten naar het verre Vinland, op de kust van Amerikaanse continent. 

In Scandinavië struikel je over herinneringen aan de roemruchte Vikingtijd. En niet alleen in musea. Echt fascinerend zijn de zogenaamde steenschepen. Het zijn megalithische grafmonumenten van grote rotsblokken die in de vorm van een schip zijn opgesteld. Jaren terug zag ik zo'n opstelling in Anundshog, Midden-Zweden. Nu sta ik voor het beroemdste exemplaar van het land: de Ales Stenar, niet ver van Ystad op de uiterste zuidkust. 
Als je hier vroeg in de ochtend bent, kun je het steenschip nog voor jezelf hebben. En dat heeft iets magisch. Iedereen beleeft het anders. Ik wandel tussen de stenen door, een afstand van ongeveer 70 meter naar de andere zijde. Zonder zweverig te willen worden, meen ik toch een soort van energie te voelen op deze plek. Voor wat het waard is. 

Het monument is gebouwd in ongeveer het jaar 600. Een stevige klus om 59 brokken van bijna twee ton per stuk hier naar toe te slepen. 
Al heel wat geleerden hebben hun hoofd gebroken over de vraag wat de positionering van de stenen precies betekent. De vorm van een schip is onmiskenbaar. Niet vreemd gezien het reisgedrag van de Vikingen. Maar de stenen geven ook de positie van de zon weer op bepaalde momenten in het jaar. Net als Stonehenge en Carnac. Tijdens de winterzonnewende ziet iemand die midden in het steenschip staat de zon opkomen exact boven de steen aan de achtersteven van het 'schip'. Tijdens de zomerzonnewende ziet die persoon de zon precies boven de boeg van het steenschip opkomen. Best logisch dat de zon een rituele betekenis had in de samenlevingen van toen. Je leven hing er vanaf.

Nog een stap verder gaan wetenschappers die menen dat het monument de exacte positie van de aarde ten opzicht van de dierenriem weergeeft. Dat maakt van Ales Stenar veel meer dan een rituele plek: dan is het een nauwkeurig meetinstrument of kalender. Sluitend bewijs voor deze theorie is er niet en kritiek voldoende om de discussie ook vandaag nog gaande te houden. 

Midden in de ovale opstelling staat een soort van een offersteen. Althans, aan de rommel te zien die er op ligt wordt het zo gebruikt. Klassiek zijn de vele muntjes, zoals je die ook in fonteinen vindt. Maar wat mensen heeft bewogen er een leeg pakje shag of stronken witlof neer te leggen is me een raadsel. Hoe dan ook: bijzonder dat zoveel eeuwen na dato de traditie van offergaven nog levend is. 

Levend is ook de gemeenschap in het Vikingdorp Foteviken. Het is een museumdorp waarin de leefwijze van de Vikingen zo nauwkeurig mogelijk wordt nagebootst. Een bekende attractie in het zuidwesten van Zweden in de nabijheid van de plek waar ooit echt een grote Viking nederzetting was. Het doet denken aan het Prehistorisch dorp zoals dat in Eindhoven te vinden is. Wie zich een beetje verdiept in het leven van de roemruchte Scandinaviërs weet, dat de overzeese krijgshandelingen maar een deel van hun levensverhaal zijn. Hier zie je hoe hun 'gewone' dagelijks leven zich voltrok. Zo waarheidsgetrouw mogelijk. Ook de medewerkers die verblijven in het museumdorp leven als Vikingen. Als het je spijt dat je niet 1400 jaar geleden bent geboren is dit een aardige manier om dicht bij die onvervulde wens te komen. Met als extra mogelijkheid het dorp te verlaten voor wat eigentijds comfort als je dienst erop zit. 

Natuurlijk is een excursie naar de Vikingtijd niet compleet zonder een runensteen te hebben gezien. In Zweden lukt je dat wel, er zijn er ongeveer 2500. Symbolen van mythen en magie. Meestal werden ze opgericht ter nagedachtenis van een overledene. Vaak langs handelswegen opdat de overledene nooit tekort aan aandacht had. Naast het bewonderen van de ingebeitelde slangen, zwaarden en kruizen is het ontcijferen van de runentekens een leuke bezigheid. Best ingewikkeld ook, want runen zijn er in vele soorten, met verschillen per regio en tijdvak. Ze zijn eeuwenlang in gebruik geweest, tot ze ruim duizend jaar geleden langzaam maar zeker werden verdrongen door het Latijnse schrift. Zelfs in Nederland zijn runentekens bij opgravingen gevonden. Mijn favoriete rune is de hoekige R, raidôreis. Het betekent 'reis', 'verandering' of 'actie'. Welke moest ik anders kiezen? 

Verscholen achter een woonwijkje bij het centrum van Orkelljunga, een flink dorp in het noordwesten van de provincie Skåne tref ik achter een bosje een runensteen. Het lijkt de sluitsteen van een grafmonument. Twee zwaarden omstrengelen elkaar als slangen. Ik proef de magie op deze verscholen plek. De steen ziet er verweerd uit. Dit moet wel oud spul zijn. In de Zweedse catalogus van runenstenen kan ik niets vinden over dit mysterieuze object. Ik graaf dieper en doe mijn uiterste best de teksten in het Zweeds te ontcijferen. Alsof ik runentekens aan het lezen ben. Dan stuit ik in het fotobestand van de bibliotheek van Orkelljunga op een foto uit 1991: twee jonge jongens zitten bij de runensteen met veiligheidsbril op en hamer en beitel in de hand. Er begint mij iets te dagen.....

Ik speur verder en vind het verlossende antwoord in een exemplaar van de lokale krant 'Nordvästra Skånes Tidningar' uit 2015. "Runstensmysteriet i Örkelljunga är löst." Dat kan een niet-Zweed ook lezen. Op de lokale school deed men veel aan praktijkonderwijs. Geen betere les in Vikingambachten dan het zelf uitbeitelen van een runensteen, dacht de geschiedenisleraar.  Aldus geschiedde. Heel succesvol, want ik (en blijkbaar ook anderen) dacht een duizend jaar oud exemplaar voor me te zien.
Wie denkt dat de Vikingtijd verstilt is in het verleden, heeft het mis. Verpakt in een modern jasje gaat het verhaal van dit roemruchte reizende volk gewoon door. Magisch toch?