Donkere maan

Volgend jaar rond deze tijd is het 50 jaar geleden dat de eerste mens rondliep op de maan. Zonder meer en sowieso letterlijk een hoogtepunt uit de geschiedenis van de 20e eeuw. Wie heeft die beroemde zin niet gehoord: "one small step for man.....". Het was inderdaad een enorme sprong voorwaarts voor de mensheid. Maar zoals altijd komt niets voor niets. 
Hier in Peenemunde wordt dat maar al te duidelijk. Deze uithoek op het afgelegen eiland Usedom, tegenwoordig vlak bij de grens met Polen, was de ideale plek voor een geheime Duitse, operatie. Hier werden Vergeltungwaffen 1 en 2 ontwikkeld, beter bekend met hun afkoringen V-1 en V-2. 

Sinds 1992 is de site waar de wapens werden ontwikkeld een museum. Ik ben deze ochtend een van de eerste bezoekers. Al voor je de kassa bereikt, loop je door een bunker, om meteen in de 'goede' sfeer te komen. Wat rest van de gebombardeerde en gedemonteerde ontwikkelings- en testsite is het reusachtige gebouw waar de energiecentrale en de controlebunker waren gevestigd. En natuurlijk ontbreken een exemplaar van een V-1 'vliegende bom' en de V-2 (model Kuifjesraket) niet op het terrein. 

Al in 1936 verwierf het Duitse ministerie van luchtvaart het gebied om er een onderzoekscentrum te verwerven: het Heeresversuchanstalt Peenemunde. In 1941 vonden hier de eerste testvluchten van de V-1 plaats, een onbemand straalvliegtuig dat vanaf een lanceerhelling de lucht in werd gejaagd. Het is de voorloper van de latere kruisraket.

Er werden vele duizenden dwangarbeiders te werk gesteld om het wapen te produceren: er zijn in het totaal meer dan 8000 V-1's gemaakt. Vooral Londen en Antwerpen waren het doel van het moordwapen. Erg nauwkeurig waren ze niet. Ik herinner me het verhaal van mijn moeder die in 1944 in haar stad 's-Hertogenbosch het gevolg zag van een V-1, die een paar honderd meter van haar huis terecht kwam. Een enorm, gapend gat in de grond. Ook het brommende geluid van de motoren van de V-1 bleef haar altijd bij. Zodra ze begonnen te haperen, kwam het ding naar beneden. Zo ontstond het lokale Brabantse gezegde: "ons lief vrouwke, geef hem nog een douwke"

De voormalige energiecentrale in het Peenemunde museum is een donker, naargeestig en indrukwekkend industrieel gebouw met de restanten van reusachtige installaties. De sfeer lijkt op die van de lugubere plekken met megalomane machines uit een James Bond serie. Niet toevallig dat Peenemunde als setting heeft gediend voor een heleboel latere thrillers en science fiction verhalen, boeken en films. 
In 1943 werd Peenemunde door de Engelsen gebombardeerd. Stevig, maar niet genoeg. De geheime basis ging ondergronds elders in Duitsland. Eind 1944 was de V-2 gereed voor gebruik. Lyrisch is het commentaar bij de Duitse propagandafilm die in dat jaar over het vergeldingswapen werd gemaakt. De eerste lancering vond kort daarna plaats in ons eigen Wassenaar, gericht op Londen. Die stad zou uiteindelijk door 500 raketten geraakt worden.

In de Duitse propagandapers werd grif geschreven over 'Englands bange fragen', een land dat alleen maar angstig kon gissen naar de aard van de vernietigende vergeldingswapens. In de jaren 1944-1945 werden totaal 3000 V-2's gelanceerd. Ze kostten 9.000 burgers het leven. En niet te vergeten de levens van 12.000 dwangarbeiders die voor de produktie werden ingezet. 

De grote man achter deze operatie, Werner von Braun, werd na de oorlog door de Amerikanen omarmd om de basis te leggen voor hun ruimtevaartprogramma's. Al gauw stond de schaduwkant van zijn werk simpelweg in de schaduw van dat grote nieuwe doel: een mens naar de maan brengen. Amper 25 jaar na de Tweede Wereldoorlog was het zo ver. 

Jaren terug was ik op Cape Canaveral in Florida, de plek waar de grote ruimtereizen van de Amerikanen begonnen. Ik vond de oude raketten, lanceerplatforms en controlepanelen erg indrukwekkend. Alles straalde positivisme uit. Gericht op het grote ontdekken. Hoe anders dan Peenemunde: verroest, donker en grauw. Gericht op vernietiging. En toch had de een niet zonder de ander bestaan. 

Enkele dagen na het bezoek aan Peenemunde is er een totale maansverduistering aan de hemel. Wat ik zie lijkt afgestemd op mijn verhaal: onze bijplaneet heeft niet haar bekende heldere, witte licht maar een rode kleur. Een bloedmaan heet dat. Wat een toepasselijk woord. Hoe indrukwekkend die reizen naar de maan ook waren; het ging niet met schone handen. De verduisterde maan is prachtig om te zien. Fascinerend hoe zoiets kan bestaan. Ik word er stil van. In het Peenemunde museum hangt een tegel met een aantal regels van de Duitse filosoof Immanuel Kant. Hij schrijft dat er twee dingen zijn die, naar mate hij er vaker en dieper over nadenkt, hem vervullen met bewondering en vrees: "Der bestirnte Himmel uber mir, und das moralische Gesetz in mir."