Tweezijdig

Ik zal mijn eerste blik op de Mont Blanc niet snel vergeten. Ik was 23 jaar, aan boord van een vlucht van Parijs naar Napels. De piloot wees ons op het uitzicht links. DE berg van Europa. De hoogste. Ik vond het niet stoer om mijn camera te pakken en liet het apparaat brandend in de tas aan mijn voeten. Later ben ik vele malen over de Alpen gevlogen. Ook over die witte reus? Vast wel, maar ik wil het nu zeker weten. Als een echte geograaf maak ik sinds ik mijn schroom overwon altijd foto’s uit het vliegtuig van het aardoppervlak beneden mij. Een zoektocht kon beginnen. En zowaar, na het nodige speurwerk vond ik de luchtfoto’s die ik zocht in mijn verzameling. Het beroemde bergmassief gefotografeerd tijdens een vlucht naar Turijn. Hoe ik dat weet? Ik fotografeerde binnen een minuut tijd de plaatsen Chamonix en Courmayeur aan weerszijden van de gigant. De prent die ik daartussenin nam liet geen twijfel. Het was de berg zelf. Recent zag ik het massief nog tijdens een vlucht uit Barcelona. Wie is niet onder de indruk van het witte-pieken-zicht op de Alpen? Een plooiingsgebergte dat ruwweg 100 miljoen jaar geleden is ontstaan door een botsing van continenten. Continent-continent collisie is de mooie term uit de geologie. Wat een oerkracht die heeft dit gemaakt.  

Zoals veel mensen associeer ik de Mont Blanc automatisch met Frankrijk. Dat komt door de plaats Chamonix-Mont-Blanc, de toeristen hotspot aan de voet van de berg. Alweer ruim tien jaar geleden was ik er, steeg met de kabelbaan op naar de Aiguille du Midi op 3842 meter hoogte. Door de wolken. Op naar imponerende vergezichten. 

Tijdloos was het. Haast letterlijk besef ik. Mijn uitzicht op de berg en de gletsjertong van 10 jaar terug vind ik ook terug in de Baedekers reisgids van Zuidoost Frankrijk. Uit 1897 wel te verstaan.

Nog  eens 100 jaar terug in de tijd was het moment dat de eerste klimmers de top wisten te bereiken: de heren Balmat en Paccard in 1786. Hun opdrachtgever, de onderzoeker Horace-Bénédict de Saussure uit Genève, beklom een jaar later zelf de gigant. Eenmaal boven hakte hij het hoogste stukje van de berg af. Dat was oergraniet, een stukje van het oudste materiaal van de aarde. Belangrijk voor het onderzoek naar de ouderdom van onze planeet, die toen nog volgens de gangbare Bijbelse opvatting een leeftijd van 6000 jaar had. Dat inzicht zou gaan veranderen. 

De handeling van de Saussure had nog een bijzonder gevolg. Want wil je nu zelf de top van de Mont Blanc zien, dan ga je naar Haarlem. De toenmalige directeur van het Teylers Museum wist het stuk steen aan te kopen in 1802. Samen met andere artefacten, zoals een antieke maquette van het massief en een verzameling stenen van de Mont Blanc. 

Het zijn pronkstukken van het museum. Reden om er een kijkje te gaan nemen. 

Goed getimed van mij, tijdens mijn bezoek leidt een van de museumdocenten een groep middelbare scholieren rond. Grappend vertelt de man dat het 2e item dat op de paklijst voor De Saussure’s expeditie stond zijn pantoffels waren. Dat kon ook wel weet ik, want er ging 19 man aan personeel mee. Iets serieuzer vertelt de docent over het pistool dat de onderzoeker boven op de berg afvuurde: het schot klonk veel zachter dan beneden in het dal. Zo kon De Saussure het fenomeen luchtdruk verklaren. Hoe hoger op de berg, hoe ijler de lucht (waardoor geluidsgolven minder goed worden geleid) en hoe lager de luchtdruk. 

In de vitrine waar de jongeren omheen staan ligt het beroemde topje van de berg. Eigenlijk een steentje van niks. Het is zoals veel museumstukken bijzonder vanwege het verhaal dat er bij hoort. Het brokje heeft een ereplaats gekregen in de oudste en mooiste zaal van het Teylers: de Ovale Zaal. Groten der aarde, zoals Napoleon en Einstein hebben hier in de vitrinekasten staan neuzen. 

Deze reis in het Aosta dal ben ik terug bij de Mont Blanc. Nu dus aan de andere zijde van het massief: de Italiaanse kant bij Courmayeur, het dorp dat ik destijds op de luchtfoto zette.  Op de laatste dag voor de drie weken durende jaarlijkse onderhoudsperiode ga ik omhoog met de Skyway Monte Bianco. Dat klinkt niet alleen futuristisch, het ziet er ook scifi  uit. Het panorama uit de langzaam draaiende gondel naar boven is fenomenaal. En eenmaal helemaal boven, op het platform bij het Punta Helbronner, sta ik op maar een paar kilometer van het kabelbaanstation op de Aiguille du Midi waar ik ruim 10 jaar geleden was. 

Een surround view van besneeuwde bergtoppen. Je hebt hier misschien wel het mooiste uitzicht van heel Italië. Zei ik Italië? Of ben ik toch in Frankrijk?  Zeg het maar, want het Mont Blanc gebied is het toneel van een klassiek grensgeschil tussen de twee landen. 

Kijk maar eens op Google Maps. Zoom in op de Mont Blanc. Een stippellijntje maakt je duidelijk dat er discussie is over het exacte verloop van de grens. Precies over de top, zeggen de Italianen. Nee, een eindje onder de top zeggen de Fransen.  Het werk van verschillende cartografen in de 19e eeuw verwerkt in verschillende grensverdragen daarna hebben interpratieverschillen veroorzaakt. Italië stelt dat de grenslijn precies over de toppen van de bergen loopt, Frankrijk is van mening dat de grens een eindje verder, onder de toppen van de bergen is overeengekomen. 

Ik pak uit mijn boekenkast de Italiaanse atlas met stafkaarten ‘Atlante Stradale’, om hun versie te checken. Ja, die grens loopt precies over de top. Ach, Frankrijk en Italië staan op goede voet, dus dit zal geen grensconflict zijn dat uit de hand loopt. Toch gebeurde dat wel, een beetje. 

In 2020 nog toen Frankrijk besloot een aantal maatregelen te nemen om de toestroom van toeristen rondom de Mont Blanc te reguleren en zo de natuur beter te beschermen. Ze verklaarde die regels ook van toepassing op het deel waarvan Italië vindt dat het tot hun grondgebied behoort: rondom de Refugio Torino, een berghut die al langer inzet is van het grensconflict. De hut is aan de Italiaanse zijde vanaf de Skyway Monte Bianco bereikbaar. Ik kom er langs op mijn weg naar boven.

De Italiaanse minister van buitenlandse zaken Di Maio, een man wiens relatie met buurman Frankrijk toch al niet geweldig was, maakte een hoop furore. Het is natuurlijk ook een fantastisch item voor populistische politici. Die wellicht niets beters te bieden hebben. Het conflict om de eenzame top bekoelde gelukkig weer. 

Beste Mont Blanc. Je bent een bijzondere berg. Ik heb je van meerdere kanten bekeken. Mensen zijn boven op je gaan staan, hebben je top er afgehakt, gingen over je grens en hebben om je gestreden.  Al die mensen zijn heengegaan, of zullen dat nog doen. Jij niet, want jij blijft staan. En als het niet te warm wordt, met altijd een mooie top. Wit, Blanc en Bianco.