Burenruzie

Wat is dat toch met die Grieken en Turken? Altijd ruzie. Nu weer omdat Griekenland een aantal militairen die zijn gevlucht uit Turkije na de mislukte staatsgreep weigerde uit te leveren. Als reactie stuurde Turkije een marineschip naar het miniscule onbewoonde eilandje Imia/Kardak in de Egeïsche zee.  Al decennia een betwist gebied tussen de twee landen. Opnieuw loopt het met een sisser af. Wie zich verdiept in de Turks Griekse betrekkingen de afgelopen honderd jaar zal niet verbaasd opkijken van de blijvende spanning tussen de twee landen. 

Turgutlu is een weinig zeggende stad van ruim 100.000 inwoners in de provincie Manisa, het westen van Turkije. Veel industrie, geen bezienswaardigheden. De grauwe bewolking vandaag  accentueert de schijnbaar kleurloze stad. 
Naast een rotonde in het centrum staat een gebouwtje dat beschilderd is als een historisch Turks woonhuis. Je vindt in Turkije nog genoeg van deze huizen, maar niet in Turgutlu. Het is allemaal weggevaagd.

De eerste wereldoorlog markeerde het einde van twee grote rijken in en rond Europa: het Oostenrijks-Hongaarse rijk, en het Ottomaanse, dat in de negentiende eeuw uitstrekte tot ver op de Balkan. De Europese grootmachten waren vastbesloten het Ottomaanse rijk te ontmantelen. Italiaanse troepen gingen aan land bij Antalya om het zuidelijk deel van Turkije te bezetten. De Grieken deden hetzelfde bij Smyrna, het tegenwoordige Izmir. Dit westelijk deel van Turkije huisvestte een grote, Griekse minderheid. De Griekse bezetting zou niet lang duren. In 1922 keerde het tij. Onder leiding van Kemal Pasja, de latere Ataturk, groepeerden de Anatolische Turken zich en gingen in de tegenaanval. Met succes, de bezetter werd gestaag teruggedreven. Maar niet zonder slag of stoot. De terugtrekkende Griekse troepen vernietigden stadjes en dorpen op hun pad. Door ze tot de grond af te laten branden. Ook Turgutlu. Op 19 september 1922 moest het stadje er aan geloven. 90 procent van de huizen verdween in de vlammen, 1000 inwoners lieten het leven. De toenmalige Amerikaanse vice consul James Loder Park bezocht het gebied en verklaarde dat de vernietiging bewust was gepleegd en vooraf was gepland. Kerosine en benzine waren in ruime hoeveelheden gebruikt om de boel zo goed mogelijk plat te branden. 
Turgutlu is opnieuw van de grond af opgebouwd. En een succesvolle industriestad geworden. Met nieuwe inwoners. Ik maak een praatje met een goedlachse restauranteigenaar in de stad. Hij ziet er alles behalve Turks uit. Rossig en dik. "Ik lijk helemaal niet op een Turk", zegt hij. "Je lijkt wel een Viking", zeg ik. We lachen er samen om. 

Haast even onopvallend als Turgutlu is het stadje Söke in de westelijke provincie Aydin. Niet platgebrand maar wel veranderd. In 1923 bedacht de pas opgerichte Volkenbond dat er een vreedzame oplossing moest komen voor het ethnische conflict tussen de Grieken en Turken. De Volkenbond​ had een bijzonder persoon in dienst: Fridjof Nansen, bekend geworden als Noordpoolreiziger. Zijn missie als diplomaat bij de Volkenbond was een oplossing vinden voor de vluchtelingenproblematiek die het gevolg was van de oorlogen in het begin van de twintigste eeuw. Hij was de architect van de Grieks-Turkse uitruil van bevolking. In een tijdsbestek van 2 jaar werden in 1923 en 1924 ruim een miljoen Grieken die in Turkije woonden verplaatst naar Griekenland, en een half miljoen Turken in Griekenland andersom naar Turkije. Dat is een hoop ellende bij elkaar. Ziekte en honger onderweg, het gemis van je thuis en de strijd om een nieuw bestaan op te bouwen. 

25.000 moslims werden van het eiland Kreta verplaatst naar Turkije. Een van de plaatsen waar ze terecht kwamen was de stad Söke. De meesten nieuwkomers spraken geen Turks, het waren Grieken van wie de voorouders tot de islam waren bekeerd. Vaak om pragmatische redenen nadat Kreta in de zeventiende eeuw werd ingelijfd door de Ottomanen. Sommigen kozen simpelweg uit lijfsbehoud voor het nieuwe geloof. Op youtube vind je verschillende interviews met mensen die de gedwongen verhuizing als kind hebben meegemaakt. Na 80 jaar vloeien de tranen nog. En dan te bedenken dat Soke enkele eeuwen voor Christus ontstond als Griekse nederzetting, wat het bleef tot de komst van de Turken in de 15e eeuw. Overigens staat een Griekse afkomst succes in Turkije niet meer per se in de weg. De Turkse vice-president, Bulent Arinc, is geboren op Kreta. Een paar jaar geleden bezocht hij, vergezeld door journalisten, zijn geboortedorp op het eiland. Niet zonder trots liet hij merken dat hij het lokale dialect nog sprak.

30 kilometer ten zuidwesten van Söke ligt het bergdorp Doganbey. Tegenwoordig is het een toeristische attractie vanwege de mooie ligging tegen de heuvel en de straten met kinderkopjes. Het dorp is een mix van ruines en mooi gerestaurerde huizen. Honderd jaar geleden was het bewoond door Grieken. Domatia heette het toen. Als onderdeel van de bevolkingsuitruil vertrokken de inwoners in 1924 naar Griekenland. Een aarbeving deed de rest. Het dorp raakte verlaten en vervallen. Tot het door de Turken werd herontdekt en deels gerestaureerd. Tussen de ruines en gerestaureerde huizen domineert de minaret van de moskee het uitzicht op de heuvel. 

De ontmenging van de twee volken was ook een ontmenging van culturen en van verdraagzaamheid. Er onstond een uitstekende voedingsbodem voor nationalistische sentimenten. Die zijn stevig in beide landen. Sterk gevoed door de media. Het waren journalisten die in 1996 de Turkse vlag plantten op het betwiste onbewoonde eiland Imia/Kardak.

Als je aan de zuidwestkust van Turkije staat, in het Milli nationaal park ten zuiden van  Kusadasi, kun je het Griekse eiland Samos bijna aanraken. De topattracties van deze regio, naast zon, zee en strand zijn oude Griekse en Romeinse steden. De resten van Efeze, Sardes, Hierapolis, Aphrodisias, Priene staan na tweeduizend jaar nog trots overeind. Het is prachtig en uniek erfgoed. Ze worden gekoesterd door Turkije vanwege hun bijzondere historische en toeristische waarde. 
Het Grieks en het Turks hebben zo'n 13.000 worden die in beide talen (bijna) hezelfde zijn. Het woord voor ruzie bijvoorbeeld: kavgas in het Grieks, kavga in het Turks