Niemandsland

Een land beginnen is geen sinecure. Het kost een hoop energie. De gouden formule: je bent goed gemotiveerd om je te ontworstelen aan het juk van een overheerser. Eentje waarvan je vindt dat die je onrecht aandoet of op zijn minst stevig zakelijk benadeeld. In de Nederlanden was men het zat geregeerd te worden door de Spaanse troon. Het beroemde plakkaat van Verlatinghe uit 1581 staat bekend als de eerste onafhankelijkheidsverklaring ter wereld.
250 jaar later waren de Belgen het zat geregeerd te worden door een Nederlandse koning en begonnen hun eigen land.
Tegenwoordig is de komst van een nieuwe staat een zeldzaamheid. Dat is gezien de bloedige strijd die er altijd aan voorafgaat maar goed ook. Het meest recent gestichte nieuwe land dat ik bezocht is Eritrea, onafhankelijk sinds 1993. In 2011 werd het laatste exemplaar aan de reeks erkende landen toegevoegd: Zuid-Soedan.

De strijd tegen ervaren onrecht leidt niet alleen tot het stichten van landen zoals wij die in de gangbare definitie kennen. Het gebeurt ook in het klein. Op de vreemdste plekken en vaak in microscopische proporties. Ook hier in Nederland. Kijk eens naar onze landsgrens met Duitsland aan de zuidzijde van Coevorden. Zoom eens in op de Europarkallee. Je ziet een kleine uitstulping in de grens met de vorm van een hoefijzer.

Die uitstulping is geen toeval. Daar volgde de grens in het verleden de contouren van een sloot. Zo werd bepaald in het grensverdrag dat in 1824 werd gesloten tussen Nederland en het toenmalige koninkrijk Hannover. Niks bijzonders. Wie kijkt nog op van een rare kronkel in de loop van een grens? Alleen, men verzuimde een deel van de grond toe te wijzen aan hetzij Nederland hetzij Hannover. Het schijnt dat de graaf van Coevorden en de hertog van Bentheim geen van beiden het onderhoud van de sloot op zich wilden nemen en de grens aan beide zijden bij in plaats van in de sloot lieten eindigen. Het gevolg: een stukje niemandsland van 6 bij 500 meter.

Dat viel niemand op, tot rond de millenniumwisseling in het gebied een groot grensoverschrijdend bedrijventerrein werd ontwikkeld. Het resultaat van een samenwerking tussen de gemeenten Coevorden en het Duitse Emlichheim. Hoe mooi kon het zijn?
De eigenaar van de intussen gedempte en onder de zoden verdwenen sloot was een zekere heer Beukenkamp. Hij raakte in de clinch met de gemeente Coevorden, toen die zijn stukje grond onteigende en ging omploegen tot deel van het bedrijventerrein.

De eigenaar koos een opmerkelijke weg om zijn verzet kracht bij te zetten: hij richtte zijn eigen land op en noemde het Eurostaete. Dat kon, zo stelde Beukenkamp, omdat het stukje grond op de voormalige sloot noch door Nederland noch door Duitsland ooit was geclaimd. Een absurde situatie ontstond, die ontaarde in een kortstondige hype. De door Beukenkamp uitgeroepen soevereine staat kreeg heuse inwoners met de Eurostaetse nationaliteit en een eigen munt, de Guldenmark. Nederland had nu een voorbeeld van wat in de geografie een micronatie heet. In 2015 kozen Eurostaeters een nieuwe naam voor hun landje dat ondertussen fysiek was opgegaan in het bedrijventerrein Europark. Ze noemden het Wonderland. Een onafhankelijkheidsverklaring werd opgesteld en ingediend bij het Europees Gerechtshof in Den Haag.

De politie moest in actie komen om de micro-nederzetting op het strookje grond te ontruimen. Beukenkamp’s idee om zijn land een eigen economie te geven, gegrondvest op een gunstig belastingregime, is nooit van de grond gekomen. Hij heeft zijn juridische strijd moeten opgeven. Zelfs een pleidooi rechtstreeks bij de premier mocht niet baten.

De 50 inwoners die de vrijstaat Wonderland telt zijn nog steeds actief. Zij zijn, zoals ze zelf stellen geen bewoner meer, maar inwoner in ballingschap. Zij kunnen hun landje niet fysiek bewonen, maar het wel zien als symbool voor hun eigen natie waarin zij zich afzetten tegen de traditionele gedachte van een staat, die in hun ogen te veel macht over haar bewoners uitoefent. Gedachtengoed dat we in meer politieke stromingen van nu herkennen.

Van Eurostaete of Wonderland is in het landschap niks te zien. Ja, grenspaal 143 staat nog naast het parkeerhaventje aan de Euroallee. Op wat het grondgebied van Eurostaete heette te zijn pronkt nu het glimmende hoofdkantoor van Intergas. Een hartstikke internationaal bedrijf dat verwarmingsketels maakt. Het had met dat profiel misschien wel mooi in Eurostaete kunnen passen. Het bedrijf zegt echter dat haar kantoor in (maar) twee landen staat: Nederland en Duitsland. Het microstaatje heeft geen vierkante centimeter meer. Waar het strookje grond van Beukenkamp dan wel bij hoort: wie zal het zeggen. Misschien wel bij niemand. Hoe noem je zo’n land ook alweer?