30 jaar later

Als je meer dan 30 jaar niet in een land of stad bent geweest, moet er wel veel veranderd zijn. Een aantal jaren geleden was ik met een tussenpoos van 20 jaar terug in Shanghai. De stad  was totaal veranderd. Bijna niets van het centrum herkende ik nog. Alleen de imposante koloniale bouwwerken aan de Bund, de beroemde oeverpromenade langs de Huangpu-rivier, stonden onveranderd indruk te wekken.

Met de verwachting dat Roemenië na 30 jaar ingrijpend veranderd zal zijn vertrek ik naar de stad Timisoara. Ik heb het mis.  Ja, ik zie meer welvaart, nieuwe gebouwen, mooie auto’s, modern geklede jongelui. Maar de kapotte straten, de oude rammelende trams, en de flats in sovjet beton stijl overheersen het straatbeeld nog steeds.

Dat eerste bezoek aan Roemenië, meer dan 30 jaar geleden liet een diepe indruk achter. Het was een paar jaar voor de val van dictator Nicolae Ceaușescu . De grensovergang vanuit Hongarije was ronduit intimiderend. Langzaam rolde de trein het grensstation binnen. Bewapende soldaten stonden opgesteld langs de rijtuigen. Spiegels en honden onder de trein om verstekelingen op te sporen. Iedereen uitstappen. Het interieur van de coupes ging grondig op de kop. Zittingen van banken werden losgehaald. In het station werd elke passagier ondervraagd. Je bagage mocht je volledig uitgepakken en uitgebreid laten bestuderen. Ik zag winkels met lege etalages. Soms alleen een paar licht verroeste blikken fruit. Leeftijdsgenoten met wie ik sprak keken schichtig om zich heen. De Securitate, de Roemeense geheime dienst, was overal.

Gelukkig is dat verleden tijd. Timisoara is een ontspannen stad voor de buitenlandse bezoeker. Mooie architectuur. Goed gerestaureerd met financiële steun van de Europese unie.

Het is rustig deze zondag. Er zijn weinig mensen op straat. De orthodoxe kathedraal is daarentegen bomvol. Mensen zitten, staan en leunen tot aan de ingang van de kerk.  Ik vang enkele woorden op van de preek. ‘Toleranță’ (verdraagzaamheid) en ‘Islam’. Kleine groepjes mensen flaneren over het langgerekte Overwinningsplein, dat aan weerszijde geflankeerd wordt door mooie barokke gebouwen uit de tweede helft van de negentiende eeuw.

In 1989 was deze stad en dit plein het startpunt van de Roemeense revolutie. Aangestoken door de ontwikkeling elders in Oost Europa, begon de Roemeense bevolking zich openlijk af te zetten tegen de gehate dictator. Zeker de Hongaarse minderheid in steden als Timisoara en Arad. Boven op de armoede en onderdrukking had dictator Ceaușescu aangekondigd de landbouw te willen industrialiseren. Dorpen zouden worden plat gebuldozerd om de bevolking te huisvesten in betonnen flats.  Wie op internet foto’s bekijkt van Timisoara in 1989 ziet de duizenden demonstranten op het plein voor de Orthodoxe kathedraal. In december 1989 openden tanks het vuur op de demonstrerende menigte, in een vruchteloze poging de opstand te onderdrukken. Pas toen het leger zich aan de zijde van de opstandelingen sloot was het spel uit.

Na 1989 is een proces van democratisering is op gang gekomen. In 2007 trad het land toe tot de Europese Unie.  Economisch gaat het Roemenië tegenwoordig beter dan destijds. De Roemeense economie is nog wel sterk agrarisch georiënteerd. De landbouw verschaft werk aan een derde van de beroepsbevolking. Vooral de lage lonen in het land maken export aantrekkelijk. Door investeringen met financiële steun van de EU wordt de economische groei verder gestimuleerd.  Tegelijkertijd is de armoede in het land groot. Het valt me op hoeveel zwervers je ziet in Timisoara.  Een derde van de inwoners van het land leeft in armoede, en maar liefst tweederde van de plattelandsbevolking.  Onder die groepen vind je mensen die terugverlangen naar oude tijden. Toen hadden ze tenminste iets te eten. Het platteland rond Timisoara toont het traditionele karakter van het land. Paard en kar zijn hier nog gewoon.

In een pizzeria aan de rand van het centrum van Timisoara maak ik een praatje met Ovidiu, een brede stoere veertiger. Hij vertelt dat hij in 1989 vluchtte uit Roemenië, samen met Nadia Comaneci, een Roemeense gymnasiaste die vele olympische medailles won. In 1989 vluchtte Nadia te voet de Hongaarse grens over, en van daaruit naar de Verenigde Staten. Ovidiu is een welgezien figuur in Timisoara. Als ik de roddelbladen moet geloven begeeft hij zich vooral in de Roemeense onderwereld. En hij is niet de enige. De informele economie is omvangrijk. Hoe kan het ook anders na zo’n ingrijpende geschiedenis. Corruptie, armoede en tweedeling tekenen het land.

Vorige maand nog publiceerde Trouw een artikel over de corruptie in Roemenië. Ik lees dat de afgelopen 10 jaar 18 Roemeense ministers de gevangenis in zijn gegaan vanwege corruptie. De Roemeense bevolking heeft weinig vertrouwen in de politiek. Minder dan 40 procent ging stemmen bij de laatste verkiezingen. Vooral jongeren bleven weg.  Recent diende de Roemeense regering een wetsvoorstel in om corruptie met van een beperkte financiële omvang niet langer strafbaar te stellen. Gevolg: opnieuw massaprotesten in de Roemeense steden. Ook hier in Timisoara gingen duizenden mensen de straat op. En opnieuw was er effect: de regering haalde bakzeil en trok het wetsvoorstel in.

30 jaar na mijn eerste bezoek is Roemenië veel minder veranderd dan ik had gedacht. Echte verandering kost tijd. Straks komt de nieuwe generatie geboren na 1989 aan het roer. Dan kom ik terug, om te zien dat het met dit jonge lid van de Europese Unie het de goede kant op gaat.