Stip

Onafhankelijk zijn lijkt het grootste goed dat een land kan bereiken. Je wordt niet meer bestuurd door een ander, je bepaalt het zelf. Helemaal mooi is het als je buurlanden jouw status ook erkennen. De wereld telt 196 ‘echte’ onafhankelijke landen. Natuurlijk horen daar symbolen bij: met een eigen vlag, eigen taal en gewoonten , eigen geld en echte grenzen markeer je je onafhankelijkheid. Maar soms vraag je je af wat de waarde is van al die uitingsvormen.

Het is niet ver reizen van Amsterdam naar Swaziland, met een dik uur rijden ben je er wel. Ik heb het natuurlijk niet over onze hoofdstad, maar over een dorp met dezelfde naam in Zuid-Afrika. Wij gaan door de provincie Mpumalanga, het oostelijke deel van de voormalige Boerenrepubliek Transvaal naar de grens.

Swaziland is nog niet half zo groot als Nederland en volledig ingesloten tussen Zuid-Afrika en Mozambique. Het is na Gambia het kleinste land op het vasteland van Afrika. Haar anderhalf miljoen inwoners staan onder het gezag van koning Mswati III, alleenheerser zonder grondwet of een meerpartijenstelsel.

Het landje ontstond in het begin van de negentiende eeuw, toen de Swazi zich vanuit het zuiden van Mozambique in deze regio vestigden. Ondertussen was de Kaapkolonie in Britse handen gekomen.  De Boeren, afstammelingen van voornamelijk Nederlandse immigranten, trokken dieper Zuid-Afrika in om daar een aantal eigen staten te stichten. Ze kwamen  onder meer in het gebied van de Swazi’s terecht waar ze de handelspost Bremersdorp oprichtten. De  Britten rukten ook op, achter de Boeren aan. Aanvankelijk erkenden ze de onafhankelijkheid van Swaziland, maar in 1889 werd het landje toch geannexeerd. De Swazi’s, die van alles probeerden om zoveel mogelijk van hun onafhankelijkheid te behouden,  zochten steun bij de Boeren, die Swaziland tot protectoraat verklaarden van de republiek Transvaal.

De hoofdstad Mbabane oogt als een groot dorp. Het heeft toch 100.000 inwoners. Het hart van het stadje wordt gevormd door twee grote winkelcentra: Swazi Plaza en Mbabane Mall. Die zien er zoals overal modern en glimmend uit. Historische bebouwing vind je hier nauwelijks.

Logisch, Mbabane werd pas aan het eind van de negentiende eeuw gesticht, op de plaats waar de weg van Transvaal naar Mozambique de Mbabane rivier kruist. In 1902, toen het protectoraat Swaziland in Britse handen kwam en Mbabane werd uitgeroepen tot hoofdstad, ontstond er leven in de brouwerij. Het koloniale bestuur was nu weliswaar Engels, het nam haar intrek in een mooi wit gebouw in  zogenaamde Kaap-Hollandse stijl. Gelukkig maar, want met het argument van de bijzondere architectuur weet ik de wachtpost bij het gebouw die me vermanend toespreekt te overreden dat ik te goeder trouw foto’s heb gemaakt. Dit is niet zomaar een plek zegt ze, terwijl ze losjes met haar mitrailleur jongleert. Dit is het kantoor van de vice-premier.

Koning Sobhuza II slaagde er in het midden van de vorige eeuw in te voorkomen dat Swaziland werd opgenomen in de Unie van Zuid-Afrika, waarin in 1910 alle Engelse koloniën en de voormalige Boerenrepublieken werden verenigd. In 1968 mondde dat uit in echte onafhankelijkheid van het kleine land. Later, toen het apartheidsregime thuislanden voor de gekleurde bevolking creëerde, werd tegen de grens met Swaziland het thuisland KaNgwane gesticht voor de in Zuid-Afrika wonende Swazi’s. Sobhuza II ging op eigen houtje in onderhandeling met de grote buur om het gebied bij Swaziland gevoegd te krijgen. Hij kwam in een wespennest van belangen terecht en haalde bakzeil, tot verdriet van een aantal lieden in de Zuid-Afrikaanse regering, die in de koning van Swaziland een trouwe metgezel zagen. Swaziland bleef Swaziland zoals het nu is.

Ik vraag Nana, die het guesthouse runt waar ik verblijf, of er een groot verschil is tussen haar land en Zuid-Afrika. Eerlijk gezegd niet zegt ze, ik merk er althans weinig van. Economisch is eSwatini volledig verbonden met Zuid-Afrika. 90% van haar import komt uit dat land en 70% van de export gaat er naar toe.

Een groot deel van de Swazi´s leeft onder de armoedegrens. Die armoede is een verklaring voor een ander opvallend verschijnsel hier: maar liefst een kwart van de volwassenen is besmet met het HIV virus. Daarmee heeft Swaziland de hoogste besmettingsgraad ter wereld. Wie arm is besteedt zijn geld niet aan voorbehoedsmiddelen en leeft in een omgeving waar prostitutie voor velen een noodzakelijke bron van inkomsten is. Aids is een belangrijke oorzaak van kindersterfte hier. De armoede onder de inwoners van Swaziland staat in groot contrast tot de levensstijl van de koning. Vorig jaar was er grote ophef in het land toen hij 19 Rolls-Royces en 120 BMW’s aanschafte voor zijn familie. Niet betaald uit eigen zak, maar met belastinggeld. Niemand hield hem tegen, hij heeft immers de absolute macht.

We rijden door het toenmalige Bremersdorp. In de hoofdstraat door het stadje, Ngwane Street herinnert niets aan de geschiedenis die zich hier voltrok. Het dorp werd in 1902 door de Boeren platgebrand voor zij de regio verlieten om plaats te maken voor de oprukkende Britten. Al is dit gebied het economisch hart van Swaziland gebleven: de Swazi´s lijken begrijpelijkerwijs niet te hunkeren naar souvenirs uit de tijd van de Boeren en Britten. Bremersdorp werd in 1960 omgedoopt tot Manzini, de oorspronkelijke naam van het dorp in het Swazi.  Ook de koloniaal klinkende naam Swaziland is vervangen. In 2018 werd de vijftigste verjaardag van de onafhankelijkheid gevierd en de vijftigste verjaardag van de koning zelf.  Hij vond het een mooi moment om Swaziland om te dopen in eSwatini: het land van de Swazi´s.

Niet dat zijn bevolking daar nou enorm om stond te juichen. Die zijn bezig met overleven. In veel reacties werd de zorg om allerlei bureaucratische rompslomp geuit die de naamsverandering met zich mee zou brengen. Nog kritischer waren degenen die het als een publiciteitsstunt zagen om de echte problemen in het land mee te verhullen. Voor de alleenheersende koning was dat allemaal niet relevant: het was immers een mededeling van zijn kant, geen wetsvoorstel. Het koninkrijk eSwatini was een feit. Misschien is men met de vertaling van eSwatini in ‘land van de Swazi’s’ wat te kort door de bocht gegaan. Ik zou zeggen, noem het ‘het land van de Swazi’s koning’. Ingekapseld door Zuid-Afrika, bestuurd door een alleen heersende geldverslindende vorst: een echt onafhankelijk Swaziland is een stip aan de horizon, waar de Swazi zoekend naar tuurt.