Schervengeografie

Je zou eens een landkaart moeten maken, met voor elk voorwerp in huis een stip op de kaart. Wedden dat alle continenten bespikkeld raken? Als je tenminste weet waar al het spul  vandaan komt. Laat staan de componenten waar ze uit bestaan. 

Kijk eens naar je keukengerei. Laat ik het niet te moeilijk maken. Welke klassieke merken kom je tegen? Heb je Wedgwood servies? Engeland. Sola bestek? Zwitserland. Duralex glazen? Frankrijk. BK pannen? Nederland. We slepen wat spullen rond en dat doen we al sinds mensenheugenis. Met merktekens uit elk oord en op elke soort pot en pan. Archeologen zijn daar erg blij mee. Ik vind kaarten met de herkomst van allerlei opgegraven spullen altijd fascinerend, of het nu de Romeinen zijn, de Vikingen, het Hanzeverband of de VOC. Mooi om te zien hoe handelsstromen zich in de loop van de geschiedenis sprongsgewijs uitbreidden over de planeet. 

Om dat allemaal in kaart te brengen moesten er wel een hoop spullen opgegraven worden. Bijvoorbeeld uit een gedempte gracht rond een oud kasteel. Ik weet er een, in Gelderland. Kasteel Ammerzoden, in het gelijknamige dorp aan de Maas. Het middeleeuwse kasteel is een van de best bewaarde waterburchten van Nederland.  

De laatste kasteelheer verkocht zijn bezit eind 19e eeuw aan de katholieke kerk. De zuster Clarissen die er in trokken lieten de gracht dempen om een kapel te kunnen bouwen. Dank zij hen werd de gracht met alles erin veilig afgedekt. Daardoor bleek het later een ideale plek om uit te graven. Dat gebeurde vanaf 1959. Bergen scherven werden blootgelegd. En aangezien elke hotspot van pottenbakkers er een eigen model en merk op na hield, kon uit de herkomst van al het materiaal een mooi handelspatroon op kaart worden gezet. 

Vooral plaatsen in het Rijnlandgebied van Duitsland en België waren leverancier van aardewerk en steengoed. Dicht bij grote rivieren, centrale transportkanalen in die tijd. De herkomst van de pullen en kannen was goed te bepalen. Elk centrum van pottenbakkerij had in de late middeleeuwen een eigen signatuur. Die uit Keulen zijn bruin, uit Siegburg juist wit en grijs. In Frechen nabij Keulen maakte men Baardmankruiken. Die lijken hun oorsprong te vinden in kruiken uit de Romeinse tijd. Uit Raeren in België donkergrijs aardewerk. Al dat buitenlandse servies was hartstikke duur, vooral door de ingewikkelde logistieke keten. Door de vele tolposten langs de rivieren die gepasseerd moesten worden liepen de transportkosten hoog op. Alleen de happy few konden zich het dure spul veroorloven. En er mee pronken. Onder andere door het laten versieren van kannen en kruiken met het eigen familiewapen. 

Ver van de afzetmarkt is altijd al duur geweest. Niet voor niets ontstond in de 17e eeuw een hoogwaardige  industrie van namaak Chinees porselein in het Hollandse Delft. Pas toen we echt konden overschakelen op massaproductie in lage lonenlanden met relatief goedkoop bulktransport, werden voor haast iedereen de producten uit wereldwijde handelsstromen bereikbaar. 

Maar, de afgelopen tijd hebben we ontdekt dat de mondiale productieketens kwetsbaar zijn en steeds duurder door hogere prijzen van arbeid en energie. Dus zijn we gaan re-shoren: het terughalen van productie dichter bij de afzetmarkt. Ook streekproducten worden steeds populairder. Het spel van mondiale handel lijkt een klein beetje op zijn retour te zijn: in afstand krimpende en minder complexe stromen. Benieuwd of de archeologen van de toekomst die verschuiving in geografie uit onze enorme afvalberg kunnen destilleren. En er dan een mooie kaart van maken.