Een rampjaar (1)

Een rampjaar. Dat was het 350 jaar geleden voor ons land. Heb je de NPO documentaire serie over dat ellendige jaar 1672 nog niet gezien? Zeker terugkijken, het woord ramp is niet overdreven. De Republiek raakte in oorlog met Frankrijk, Engeland en de bisschoppen van Munster en Keulen. De misère kwam van alle kanten.
Mijn eigen Brabantse voorouders waren ook slachtoffer. In de archieven vond ik het testament van een van hen uit 1673. Ze hadden nauwelijks nog bezittingen omdat “indertijd het legervolk van de Franssen is gekomen en veel hebben weggehaald”.  Je hebt weinig voorstellingsvermogen nodig om te voelen wat voor ellende achter dit kort en zakelijk statement verschuild gaat.
Diezelfde archieven zitten vol met aktes waarin dorpsbewoners het gemeentebestuur geld lenen en hen machtigen dat uit te geven “om eventueel het dorp te behouden voor beslagleggingen, roven, plunderingen en branden te vrijwaren en als daarvoor geld moet worden opgenomen”
Want dat is wat er legervolk deed. De boel slopen, bestelen en chanteren. En ze waren niet met weinig. Een legermacht van 40.000 man terroriseerde de Brabantse Meierij. Boven dat alles moesten die arme lieden ook nog belasting afdragen aan zowel Frankrijk als de Republiek, met van twee kanten het verbod om aan de ander te betalen, op straffe van nog meer ellende.
Onze herdenking zit erop, maar dat gold niet voor die berooide mensen in 1672. De rooftochten gingen nog jaren door, tot de laatste soldaten vertrokken waren.

Lodewijk XIV en compagnons zagen het wel zitten de rijke en eigenzinnige Republiek te kortwieken. Lodewijk claimde bovendien de Zuidelijke Nederlanden (ongeveer het tegenwoordige België) als genoegdoening voor een niet betaalde bruidsschat. Die was hem beloofd door zijn huwelijk met de dochter van de Spaanse koning Philip IV.  De Zuidelijke Nederlanden pasten ook mooi in zijn geo-politieke agenda: natuurlijke grenzen voor Frankrijk met de Rijn als landsgrens in het noorden.

Kortom: de Zonnekoning ging bij Lobith de Rijn over om vervolgens door te stoten het land in. Lodewijk reisde persoonlijk af naar het strijdtoneel om de aanstaande verovering mee te maken. Ik vind in mijn fotoverzameling heel wat plaatjes van plekken waar hij of zijn legers gingen. Om zo een soort van nieuwe reis te maken uit eerdere verkenningen.

Niet ver van het dorp van mijn voorouders logeerde in 1672 in kasteel Heeswijk. Je kunt er zijn slaapkamer nog bewonderen. Hier sloot hij met de Engelsen het traktaat van Heeswijk, een dictaat om de Republiek op de knieën krijgen. De Zuidelijke Nederlanden moesten naar Frankrijk, delen van Zeeland naar Engeland.

Stadhouder koning Willem III weigerde botweg. Nu werd het echt gevaarlijk. Lodewijk veroverde in no time de oostelijke helft van Nederland. Het voortbestaan van de Republiek stond op het spel. De redding kwam dankzij de bijzondere geografie van ons laaggelegen land: de Hollandse waterlinie. Polders onder water gezet, vijandelijke legers konden niet oprukken.

Dan maar Den Bosch veroveren. Het was Frederik Hendrik in 1629 ook gelukt de Moerasdraak, zoals de stad ook wel werd genoemd,  te bedwingen, dus Lodewijks maarschalk Turenne zag dat kunstje wel weer zitten. Maar het viel tegen, ondanks zijn leger van 40.000 soldaten. Ook hier hielp het water: de Bosschenaren hadden zoals gebruikelijk bij een bedreiging de sluizen dichtgedraaid,  het omliggende land onder water gezet en de forten om de stad versterkt.

Interessant als je de staat van die voormalige forten nu ziet. Fort Isabella bij Vught aan de zuidzijde van de stad werd niet veroverd door de Fransen en ligt er nu mooi gerestaureerd bij. Fort Crevecoeur aan de noordzijde kwam wel in handen van de vijand. Toen zij uiteindelijk toch de aftocht moesten kiezen bliezen ze de boel op. En zo ligt het fort er nog steeds bij vandaag, alsof het nog maar kort geleden is gebeurd.

De verovering van Den Bosch mislukte. Lodewijk hield het voor gezien en vertrok via de abdij van Postel retour naar Parijs. Maar zijn troepen bleven nog wat jaren rondhangen, om al plunderend en stelend huis te houden tot in 1678 de vrede van Nijmegen werd gesloten. Resultaat: een beetje grondgebied voor de Fransen, erkenning van de Republiek. Beide landen leden financieel zwaar onder de oorlog. Voor de Republiek betekende het het einde van de zogenaamde Gouden Eeuw.

Stadhouder Willem III kwam als een nationale held uit de strijd. Als cadeautje aan zichzelf kocht hij een mooi buitenverblijf in Apeldoorn. Het Loo werd verbouwd tot een waar paleis. En doet de tuin van dat paleis je ergens aan denken? Ja, die werd aangelegd naar voorbeeld van Versailles, het verblijf dat zijn opponent in die tijd liet neerzetten….

Ons land ontsnapte in 1672 aan annexatie en opdeling. Alle reden om dat 350 jaar laten te gedenken en te overdenken.

En zo ver in de historie voelt het allemaal niet als je kijkt naar de gebeurtenissen in 2022. Want iets degelijks dreigde weer te gebeuren, met Oekraïne ditmaal. Another time, another place zul je misschien zeggen. Toch zijn er overeenkomsten. Je kunt Brabant als grensregio en wingewest in die tijd best vergelijken met de positie die Oekraïne lang had. En legers die plunderen, stelen en doden onder de burgerbevolking: klinkt dat niet bekend uit krantenberichten en nieuwsbeelden? Het landschap en het water dat veroveren van bijvoorbeeld Kiev zo moeilijk maakt. Onaanvaardbare vredesvoorwaarden en onverbiddelijk verzet tegen de agressor. Ik hoop dat één vergelijking niet opgaat: zes jaar terreur voordat er eindelijk een vredesverdrag wordt gesloten.