De Mahdi

Soedan is een islamitisch land. Overduidelijk. En verklaarbaar. Natuurlijk door historische invloeden omdat het niet heel ver van Saoedi Arabië ligt, van waaruit de Islam werd verspreid. Ook omdat de religie bindmiddel werd voor verzet tegen een koloniale heerser. En tot slot door delen van het land die niet islamitisch zijn los te laten in zelfstandigheid.

Dit land heeft een roerige geschiedenis. Na het verdwijnen van het Nubische rijk en de Romeinse overheersing kwam de regio onder invloed van de Islam. In de negentiende eeuw verspreiden de Engelsen actief het christendom in het zuidelijk deel van Soedan. Zo consolideerden zij hun macht tegenover de oprukkende invloed van Arabische groeperingen en opstandelingen in het noorden. Een van die opstandelingen is Mohammed Ahmad ibn Abd Allah. Hij verwierf de onsterfelijke titel Mahdi. In de sjiitische islam degene die aan het einde der tijden zal oordelen over gelovigen en ongelovigen. Mahdi verzamelde een leger en veroverde in 1885 Khartoem op de Egyptenaren, die onder leiding stonden van de Engelse generaal Gordon.

De verovering van Khartoem was een bloedbad. General Gordon werd omgebracht, samen met 5000 tot 10.000 inwoners van de stad die door de mannen van de Mahdi werden vermoord. Ook de Mahdi zelf stierf enkele maanden na de slag. Als overal symboliseren nationale helden de wording van een zelfstandige natie. De betekenis van de overwinning van de Mahdi zie je in het Republican Palace museum in het centrum van Khartoem. Het museum is gevestigd in de voormalige Anglicaanse kerk. Achterin de kerk vind je nog de graftegels van gesneuvelde Engelse officieren. Met grote displays en op enorme schilderijen wordt de beslissende strijd uitgebeeld. Het groepje vrouwelijke scholieren dat wordt rondgeleid let opvallend goed op het verhaal dat hun wordt verteld. Gelukkig ontbreekt ook het gebruikelijke onderlinge gegiechel niet.

In een van mijn favoriete oude geografieboeken, ‘Leerboek der Land en Volkenkunde’ uit 1899 van de beroemde atlassen samensteller P.R. Bos kom ik een bijzondere passsage tegen. ‘Het in 1882 onstane rijk van den Mahdi, is een voorbeeld hoe in het Mohammedaansche Afrika onder invloed van ontevredenheid (hier over het Egyptisch beheer en over het afschaffen van den slavenhandel) en het opwekken van fanatisme bij tot roof en plundering geneigde volken plotseling een staat heeft kunnen ontstaan, waaraan echter een spoedige ondergang zal zijn beschoren.’

Bos kreeg gelijk. Hij schreef zijn tekst toen de slag bij Omdurman, een voorstad van Khartoem plaatsvond. De Britten en Egyptenaren waren de opstandelingen zat. Onder leiding van Lord Kitchener voeren zij met kanonneerboten de Nijl op naar de stad. De opstandelingen werden simpelweg neergemaaid. ‘Meer een executie dan een veldslag’ zei een van de ooggetuigen, later misschien wel de beroemdste Brit aller tijden: Winston Churchill.

Soedan herdenkt deze episode uit haar geschiedenis zorgvuldig. Niet alleen in het museum. De half overwoekerde kanonneerboot van Kitchener ligt op het land bij de Blue Nile Sailing club. En restanten van een fort van de opstandelingen in Omdurman is zorgvuldig gerestaureerd.

Uiteindelijk is het land in 1956 toch onafhankelijk geworden. Met de Islam als voornaamste religie. Een van de toeristische topattracties van het land heeft daar alles mee te maken. Elke vrijdag rond zonsondergang zie je bij de tombe van negentiende-eeuwse soefi leider Sjeik Hamad al-Nil in de voorstad Omdurman een klein groepje nieuwsgierige buitenlanders. Te midden van een grote massa gelovigen. In een grote kring staan mannen in traditionele kleding te bewegen op een opzwepend ritme van zang en drums. De dansende dervishen; langzaam wordt het tempo opgevoerd. Een enkeling tolt rond in een lichte extase. Na afloop is het een gezellige chaos rond de tombe. Een bijzonder spektakel.

Etnische en religieuze verschillen en de vondst van grondstoffen zijn een dodelijk recept voor een territoriale strijd. Zoals op zoveel plekken in de wereld. Decennia lang woekerde er een oorlog tussen groeperingen in het overwegend islamitische noorden en het overwegend christelijke zuiden van Soedan. En tussen etnische groepen binnen die landsdelen. Wie zag niet de ellendige beelden van vluchtende en hongerige mensen in de regio Darfur. Het noord-zuid conflict mondde uit in de onafhankelijkheid van Zuid-Soedan in 2011. Nog steeds beweren velen dat de scheiding niet nodig was geweest. Het doet me denken aan discussies over het voormalig Joegoslavië en de bittere strijd die leidde tot opsplitsing van dat land.

In de ‘Sudan Tribune’ lees ik dat onderhandelingen over de precieze grens tussen de twee landen nog steeds gaande zijn. De voorpagina opent vandaag met de kop dat president al-Bashir de Verenigde Staten ervan beschuldigd zijn land in vijf staten op te willen delen. Hij doet de uitspraak goed getimed tijdens een staatsbezoek aan Rusland. Zijn zorgen over de eenheid van zijn land lijken niet onterecht, denk ik als ik er over spreek met de taxichauffeur die me naar het vliegveld brengt. “Ik ben geen Soedanees” zegt hij, “ik ben een Nubiër van geboorte.” Hij vindt Soedan geen land, maar een lappendeken van volken met een grens eromheen. Geen gemakkelijke uitgangspositie lijkt me. Dit is geen Nederland.  Dit is het grootste land op het Afrikaanse continent. Een jonge staat met 40 miljoen inwoners. Hou daar maar eens eenheid in. Gelukkig heeft Soedan een verhoudingsgewijs goed onderwijssysteem. Een belangrijke investering in een vreedzame toekomst.

En dan de mensen. Geen Egyptische druktemakerij hier. Men is ontspannen. Aardig en gastvrij. Als niet islamiet kan ik met een behulpzame begeleider de grote moskee bezoeken. Ik word warm ontvangen in de koptische kerk, waar men mij de hand schudt en waar ik een stuk brood krijg. Diezelfde sfeer proef ik zondagavond op Latin Square in het hartje van Khartoem. Jongeren in westerse kleding zitten in groepjes te kletsen. Ze roken een sigaretje, nippen aan een glaasje thee. Mannen en vrouwen door elkaar, waarschijnlijk studenten. In een hoek van het plein ligt een groot tapijt op de grond. Drie jongens knielen tussen hun gesprek door neer om even te bidden. Een tafereel van gezelligheid.

Voorlopig heeft de Mahdi van Soedan gewonnen: de buitenlandse overheerser is uit het land verdreven, 70 procent van de bevolking is Arabisch en moslim. De Islam is hét nationale bindmiddel. Dat ging wel tegen een enorme prijs in bloedvergieten en andere ellende. Misschien moet het land nu hoop putten uit een nieuwe generatie: goed opgeleide mensen die traditionele vriendelijkheid en gastvrijheid met de paplepel is ingegoten.