El Dorado

Ik was nog een kleuter. We hadden familiebezoek, het gesprek tussen de volwassenen ging over geld. “In de bank ligt genoeg” zei mijn oom. Ze waren nog niet weg of ik stelde mijn ouders voor snel onze bank open te snijden. “Dan zijn we rijk!”. Ik stel me voor dat het gevoel van exaltatie en de daarop volgende teleurstelling precies is was wat de conquistadores op hun zoektocht naar El Dorado hebben doorgemaakt.  

Ik sta op het uitzichtpunt bij het meer van Guatavita, zo’n 60 kilometer ten noorden van van hartje  Bogota.  Geen spannende tocht, ik ben hier gewoon naar toe gekomen met een toeristenbusje. 

Ze zouden hun oren en ogen niet kunnen geloven, de Conquistadores en latere onderzoekers die vanaf 500 jaar geleden door de regenwouden ploeterden op zoek naar de stad van goud. 

Het bleek letterlijk en figuurlijk een indianenverhaal. Zet zeven mensen op een rij waarvan nummer 1 een korte anekdote fluistert aan nummer 2, en die weer aan nummer 3, en je ziet dat er bij nummer 7 weinig van het originele verhaal over is. 

De Spanjaarden hoorden het verhaal van een gouden man: ‘El Dorado’, een stamhoofd van de Muisca indianen die zich zou bedekken met goudpoeder. Dat poeder zou hij ritueel van zich afspoelen in het meer van Guatavita, samen met tal van andere gouden kostbaarheden. 

Na wat eerdere pogingen het meer te vinden besloot veroveraar Gonzalo Jimenez de Quesada er in 1536 serieus werk van te maken. Met een leger van 800 man ging hij op pad. Het lukte hem het meer van Guatavita te vinden. Al dat goud op de bodem moest natuurlijk gevonden of beter, gejat worden. Driftig werd begonnen met de allereerste poging het meer leeg te pompen. Best een klus als je de omvang van de waterplas ziet. Het lukte ze dan ook niet. En sowieso werden er weinig kostbaarheden in en rond het meer gevonden. 

Maar en route stichtte Gonzalo wel de stad Bogota. Niet meer dan een paar hutjes op een rij, waar hij met zijn troepen kon verpozen. Maar de plek waar dat was is nu nog bekend. Op het pleintje Chorro de Quevedo in de oude wijk La Candelaria zijn stenen geplaatst die de  eerste hutten waaruit de stad ontstond symboliseren.

De Spaanse veroveraar moest de stad nu eens zien met haar zeven miljoen inwoners. Die allemaal Spaans spreken en als rechtgeaard katholiek de kerkbanken vullen. Misschien is dat wel het echte goud uit zijn hand. Ze zijn de man hier in Bogota in ieder geval niet vergeten, met een versierd praalgraf in de grote kathedraal en straten naar hem genoemd. 

Na Jimenez de Quesada ging de jacht op goud in de Laguna de Guatavita door. Hele bedrijven werden opgericht om het meer leeg te pompen. In 1898 was het de beurt aan de Engelse ‘Company for the Exploitation of the Lagoon of Guatavita’. Gewoon een gat in de wand rond het meer zagen om een tunnel aan te leggen, wat maakt het uit. Die schade is vandaag de dag nog goed te zien. De vruchteloze pogingen gingen door tot in de 20e eeuw. Uiteindelijk begon men in te zien dat het allemaal niks uithaalde. Er liggen geen bergen goud op de bodem. Gelukkig heeft de Colombiaanse regering net op tijd ingegrepen en het meer en haar omgeving tot beschermd natuurgebied verklaard. Wandel door de mooie natuur en je voelt je, ja, in El Dorado.

De verhalen over goudschatten beperkten zich niet tot meer van Guatavita.  Kijk maar eens op de prachtige kaart die de  Nederlandse kartograaf Hondius in 1598 maakte van de regio: ‘Nieuwe Caerte van het Wonderbaer ende Goudrycke Landt Guiana’.  Midden op de kaart zie je een enorm meer. Het meer Parime. Dat in het echt helemaal niet bestaat.  Zijn latere collega-cartograaf Hessel Gerrisz tekende in 1625 het meer nog duidelijker. En aan de rand een stad genaamd meer Manoa oftewel  El Dorado.   

Het verhaal over goudschatten was ondertussen namelijk verworden tot een hele stad van goud die ergens aan de rand van het enorme meer Parime moest liggen. Nieuwe expedities zwoegden stroomopwaarts langs de rivieren het binnenland in. 

Onder andere gezonden door Nederland dat koloniaal heerser over de kust van Suriname en delen van het huidige Guyana was geworden.  De gouverneur ter plaatse had ook wel zin die stad van goud te vinden. In  1739 stuurde hij in het geheim de Duitser Nicholas Horstman op pad.  Die vond wel een meer in Guyana waar hij naar het schijnt de Nederlandse vlag plantte, maar het was niet lake Parime. Want dat bestond immers niet. De gouverneur zag Horstman ook niet meer terug. Die settelde zich gezellig bij de lokale indianen.  

De beroemde Duitse geograaf Alexander Von Humbold ging in de negentiende eeuw ook maar eens rondkijken in de regio. Zijn conclusie over El Dorado bleek een hele wijze: “All fables have some real foundation; that of El Dorado resembles those myths of antiquity ... No man in Europe believes any longer in the wealth of Guiana…..”

Een van de verklaringen voor het vermeende meer was dat het een overstromingsgebied van rivieren was. Als ik uit het raampje kijk van het vliegtuig op weg van Bogota naar de noordkust zie ik de Magdalena  rivier die uitmondt in een ondergelopen gebied. Ik kan me zomaar iets bij deze verklaring voorstellen.

In de twintigste eeuw werd echt bewijs gevonden voor het bestaan van een meer in het gebied waar het vermeende meer Parime was ingetekend.  Wel een meer dat al duizenden jaren geleden verdwenen is door geologische processen. 

Hoe zit het dan met dat goud? Nou, er was in de gebieden die voor El Dorado werden aangezien wel degelijk wat goud voorhanden. De indianenstammen maakten er sieraden en rituele voorwerpen van. Neem maar eens een kijkje in het goed beveiligde Gold Museum in Bogota. Daar is heel wat van het glimmende spul te zien. Maar het waren echt geen bergen vol, laat staan een hele stad. 

In een van de zalen van het museum wordt een audiovisuele presentatie over de goudvondsten getoond. Tientallen pubers lopen filmend met hun mobieltjes mooi synchroon langs de cirkelvormige wand waar de beelden op worden geprojecteerd. Alsof ze een magische rituele dans uitvoeren. Er lijkt zo niks veranderd in al die eeuwen. 

Door de bril van vandaag heeft een zoektocht naar het niet-bestaande El Dorado iets lachwekkends. Op YouTube vind je filmpjes over de mythe waarin dat gevoel heel sterk wordt neergezet. Gejaagd door blinde hebzucht op nutteloze en vernietigende expedities gaan. Hoe suf kun je zijn? Dat zou je zeggen 500 jaar na dato. 

Maar hoe zal men over 500 jaar denken over onze zoektochten naar bijvoorbeeld water op Mars. In het tijdsbeeld van nu zijn het volstrekt logische wetenschappelijke expedities. Op zoek naar een kostbare schat: mogelijk leven in het heelal. En wie weet ook nog nieuwe waardevolle grondstoffen in grote hoeveelheden. Daarom alstublieft mensen van over 500 jaar: niet te hard lachen he?